Λόγο ή λόγω ;

Η στήλη πρόσφατα ρωτήθηκε ποια από τις δύο ορθογραφίες της λέξης είναι σωστή (λόγο ή λόγω). Γεγονός είναι ότι και οι δύο είναι σωστές, στα κατάλληλα πάντα συμφραζόμενα.

Π.χ. Θέλω να γνωρίζω το λόγο για τον οποίο έδιωξες τους φίλους σου ή Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δε θα παρευρεθεί λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων.

Υποθέτω ότι ο αναγνώστης ρωτά για την επιρρηματική χρήση της λέξης , δηλαδή αυτή στο δεύτερο παράδειγμα. Για να διακρίνουμε τις δύο περιπτώσεις και να αφήσουμε την πρώτη στην άκρη, σε αυτήν η λέξη “λόγο” είναι η αιτιατική του ουσιαστικού “λόγος”, κλίνεται κανονικά (στον ενικό και πληθυντικό) και (συνήθως) προηγείται άρθρο.

Η λέξη που συνήθως υφίσταται τα πάνδεινα στην ορθογραφία της είναι η λέξη “λόγω”, που δεν είναι τίποτε άλλο παρά η δοτική ενικού του ουσιαστικού λόγος στα αρχαία ελληνικά. Μία από τις χρήσεις της δοτικής είναι η επιρρηματική δήλωση της αιτίας, δηλαδή απαντά στο “γιατί;”. Έτσι, όταν λέμε “Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δε θα παρευρεθεί λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων”, η φράση λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων απαντά στο “γιατί δε θα παρευρεθεί ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας;”.

Συνοψίζοντας:

Αν η λέξη λόγω χρησιμοποιείται επιρρηματικά για να δηλώσει την αιτία (απαντά στο “γιατί;”), γράφεται με -ω (και κανονικά στα αρχαία ελληνικά και με υπογεγραμμένη κάτω από το – ω, αλλά αυτό δε μας αφορά στα νέα ελληνικά). Αν πάλι η λέξη χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό (κλίνεται π.χ. και στον πληθυντικό), τότε γράφεται με – ο.
Π.χ. Το πρόγραμμα του σταθμού δε θα μεταδοθεί λόγω απεργίας. (γιατί 😉
Δε μου εξήγησε το λόγο (ή τους λόγους) που δεν ήρθε μαζί μας.

Επιβιώσεις της αρχαιοελληνικής δοτικής στα νέα ελληνικά : Η λέξη λόγω δεν είναι η μόνη που μας προβληματίζει με την ορθογραφία της. Υπάρχουν στα νέα ελληνικά πολλές λέξεις σε δοτική πτώση, που μας έρχονται κατευθείαν από τα αρχαία ελληνικά. Η μόνη δυσκολία είναι να συνειδητοποιήσουμε ότι η πτώση είναι δοτική, και φυσικά να θυμηθούμε πώς σχηματίζονται και γράφονται τα ουσιαστικά σε αυτήν την πτώση.

Έτσι, π.χ. η φράση “εν πάσει περιπτώσει”, ή η “λόγω τιμής”, δεν είναι τίποτε άλλο παρά λέξεις σε δοτική. Λέξεις σε δοτική όμως που χρησιμοποιείται επιρρηματικά, δηλώνοντας π.χ. τον τρόπο, είναι και οι ακόλουθες (αν και συχνά δε συνειδητοποιούμε την πτώση, καθώς μοιάζει με την ονομαστική της νέας ελληνικής):

Αυτό γράφεται ποιητική αδεία, χωρίς να είναι γραμματικά σωστό.

Ο αγωνιστής θα κηδευτεί δημοσία δαπάνη.

Τα εγκαίνια θα γίνουν παρουσία του υπουργού.

Το λεωφορείο ταξίδευε συνοδεία 3 μοτοσυκλετιστών της αστυνομίας.

(οι λέξεις χρησιμοποιούνται επιρρηματικά, απαντώντας στο “πώς;” και δηλώνοντας τον τρόπο).

Όλες αυτές οι λέξεις (στα προηγούμενα παραδείγματα) θα έπρεπε να γράφονται με υπογεγραμμένη (ένα μικρό “ι” κάτω από το τελικό φωνήεν) και τότε θα φαινόταν η διαφορά με την ονομαστική (η δαπάνη, η παρουσία, η συνοδεία, η άδεια – είναι το μόνο που διαφοροποιείται ως προς τον τόνο). Αυτή όμως η ορθογραφία έχει απλοποιηθεί στη νέα ελληνική (ωστόσο δεν είναι λάθος να διατηρηθεί η υπογεγραμμένη, παραπέμποντας απευθείας στην αρχαία ελληνική).

Ανακεφαλαιώνοντας:

Αν κάποια φορά ο τόνος της λέξης σάς ακούγεται σε παράξενη θέση (δημοσία αντί για δημόσια, αδεία αντί για άδεια) και η χρήση της λέξης είναι επιρρηματική (συνήθως δηλώνει τον τρόπο ή αιτία) τότε χρησιμοποιείτε δοτική πτώση. Θυμηθείτε ότι η ονομαστική είναι η πτώση του υποκειμένου της πρότασης (που απαντά στο “ποιος;”), επομένως εύκολα διακρίνεται από τη δοτική.