Η απαρχή προώθησης και σταθεροποίησης της παγκόσμιας εκεχειρίας (iv)

Μήνυμα του Απόδημου Ελληνισμού

« ΄0πως την ημέρα δεν υπάρχει πιο ζεστό και πιο φωτεινό αστέρι στον ουρανό από τον ήλιο, ομοίως δεν υπάρχει μεγαλύτερη συνάντηση από αυτή των Ολυμπιακών αγώνων» Πίνδαρος
Εμείς, οι απόδημοι «αφανείς» Έλληνες απανταχού της γης, αλλά παρόντες, όταν πρόκειται για την έκφραση της απεριόριστης αγάπη μας για την Πατρίδα, για τα αγαθά της Παιδείας, για την προώθηση της ελεύθερης σκέψης και του πνεύματος του Ολυμπισμού καθώς επίσης και της Ολυμπιακής Εκεχειρίας. – ευχόμαστε στην Αθήνα του 2004 και στους Συνέλληνές μας – ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ στην ιδέα του Ολυμπισμού και της παγκόσμιας ολυμπιακής εκεχειρίας.

Ο Ερμής του Πραξιτέλους Μουσείο Ολυμπίας

Όπως κατά την αρχαιότητα, που η Ολυμπιακή εκεχειρία αποτέλεσε ένα σημαντικό κίνητρο για την συρροή χιλιάδων Ελλήνων από τις γειτονικές και διάφορες πόλεις αλλά και τις μακρινές αποικίες, με τις δωρεές και τα αφιερώματά τους, για την τελική ενοποίηση των Ελληνικών πόλεων και των αποικιών, έτσι και σήμερα, εμείς οι χιλιάδες ανώνυμη μάζα και η μεγαλύτερη πληθυσμιακή μάζα «ανοργάνωτων» απόδημων απανταχού της γης, ενωμένοι ψυχικά και πνευματικά χαιρετίζουμε την Ολυμπιάδα του 2004 στην Αθήνα, το αγωνιστικό πνεύμα, την ειρήνη, την πνευματική καλλιέργεια και την ευγενή άμιλλα..

Και ας μην λησμονούμε ποτέ, ότι στέλνουμε τα συγχαρητήριά μας από τη Γερμανία , ότι η χώρα αυτή, διακίνησε τη μισή γνώση των αρχαίων συγγραμμάτων, και συνέβαλε στη δημιουργία της επιστημονικής Αρχαιολογίας και των συστημάτων ανασκαφών και ότι είναι δεμένη με την αγάπη και λατρεία του αρχαίου πολιτισμού μας, όσο ολίγες χώρες, αν φανταστεί κανείς ότι όλοι οι διαφωτιστές της αναγέννησης ήτανε Ελληνολάτρεις.

Ομάδα Πρωτοβουλίας ανώνυμων Ελλήνων Κολωνίας – E-mail: konstantinnalbantis@t-online.de

Προλεγόμενα

Η Αθήνα του 2004 μαζί με 190 έθνη και 6,3 δισεκατομμύρια πληθυσμό της γης, εκπέμπει το όραμα και τη νοσταλγία όλων των λαών , για την παγκόσμια ολυμπιακή εκεχειρία. Είθε αυτή να επικρατήσει κατά τη διάρκεια των αγώνων του 2004 στην Αθήνα. Είθε να μπορέσει να εξαφανισθεί ή μειωθεί αρχικά έστω για ένα μήνα ή και για ένα χρόνο η περαιτέρω κλιμάκωση της βίας, της αδικίας, της ανισότητας και της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ! Είθε να μπορέσουν τα Ηνωμένα έθνη να επιτύχουν την ειρηνική επίλυση των παγκόσμιων προβλημάτων και την ειρηνική συμβίωση των λαών, αρχικά έστω για ένα μήνα, όπως έπραξαν άλλοτε οι τρεις βασιλιάδες του ελληνικού θριάμβου κατά την αρχαιότητα, ο Ίφιτος, ο Λυκούργος και ο Κλεισθένης.

Σύντομη ιστορική ανασκόπηση

Όπως αναφέραμε σε προηγούμενο άρθρο μας, το 393 μετά Χριστών, ο ισπανικής καταγωγής αυτοκράτορας της ανατολικής Ρώμης, Θεοδόσιος ο Μέγας, υπέβαλε ως επίσημη υποχρεωτική θρησκεία τον χριστιανισμό, απόβαλε τους αιρετικούς και κατάργησε όλους τους πανελλήνιους και ολυμπιακούς αγώνες. Τα αρχαιολογικά αριστουργήματα καταστράφηκαν ή είχαν αφιερωθεί σε χριστιανικές εκκλησίες, τα ήθη και έθιμα των αρχαίων Ελλήνων απαγορεύτηκαν. Οι φιλόσοφοι είχαν το αίσθημα, ότι είναι πλέον οι τελευταίοι φορείς μιας παράδοσης, θρησκευτικής πολιτιστικής των προγονικών ελληνικών αξιών και ιδεωδών, που είχε πρακτική στην ελληνική Ανατολή σχεδόν χίλια ολόκληρα χρόνια.

Ο δε Ιουστινιανός (527-565) προχώρησε στην εκτέλεση ανδρών και γυναικών της υψηλότερης κοινωνικής τάξης, των αλλιώς σκεπτόμενων, ακόμα και με το ρίξιμο στις φλόγες Το 529 ενοχοποίησε έναν αριθμό υψηλών υπαλλήλων για ειδωλολατρικές πρακτικές, όπως ο Thomas, o Asclepiodutus, o Phokas…., όλοι νωρίς ή αργά αυτοκτόνησαν.

Αν κανείς έκανε πρακτική άλλων ηθών και εθίμων κάτω από τον μανδύα της Ορθοδοξίας, τιμωρούνταν με την ποινή του θανάτου. ʼλλες ομάδες τιμωρούνταν με την επαγγελματική απαγόρευση και δεν είχαν το δικαίωμα αποδοχής κληρονομιάς και δεν είχαν επίσης το δικαίωμα να παρουσιαστούν στο δικαστήριο ως μάρτυρες. Την εποχή του Ιουστινιανού ήτανε η ζωή των αιρέσεων στην αυτοκρατορία αβάσταχτη. Η τύχη των Σαμαριτών, το κλείσιμο των Συναγωγών, νομοθετήματα σε βάρος των αρχαιοελληνικών ηθών και εθίμων, εναντίον Manichäer και αιρετικών.

Η υποστήριξη της ορθοδοξίας ήτανε η αιτία του κλεισίματος της φιλοσοφικής σχολής των Αθηνών και αλλού, αλλά και η επαγγελματική απαγόρευση των φιλοσόφων και παρόλα που οι ιστορικοί της εκκλησίας, ονομάζουν τον Ιουστινιανό γι΄ αυτό με ελαφρότητα ως ερασιτέχνη Θεολόγο, που το δόγμα του δεν οδήγησε την αυτοκρατορία του στην θρησκευτική ένωση.

Αθηνά, προστάτιδα θεά και σύμβολο δύναμης της Αθήνας

Μετά από λίγα χρόνια οι φιλόσοφοι δέχτηκαν την πρόσκληση του νέου Πέρση βασιλιά Χόσραυ να κατοικήσουν στο Κτέσιφον ή να κατοικήσουν στην πόλη KARRHAI. Ο Χόσραυ είχε πολλά πνευματικά ενδιαφέροντα και ήθελε να συμβαδίζει με τους Ρωμαίους. Αυτός προετοίμασε ένα πλουσιοπάροχο μεταφραστικό πρόγραμμα, από τα ελληνικά στη γλώσσα Παχλάβι, της περσικής γλώσσας του παλατιού των Σασανίδων – και παρείχε στους επτά καθηγητές, που αποφάσισαν να αποδημήσουν κάθε υποστήριξη. Οι καθηγητές ήτανε: ο Damascius, o Simplicius, o Eulamius, o Prician, o Hermeias, o Diogenes και ο Isidor. Μετά όμως από λίγα χρόνια απογοητεύτηκαν, γιατί τους έλειπε η συνεχή αντιμαχόμενη φιλονικία και με την άδεια του Ιουστινιανού επέστρεψαν και διέμειναν ως το τέλος της ζωής τους. (Browning) Με αυτούς έσβησε η τελευταία γενιά εθνικών φιλοσόφων στην Αθήνα.

Στην Αλεξάνδρεια υπήρξε μια σειρά από δασκάλους της πλατωνικής φιλοσοφίας, όπως ο Αρμόνιος Σάκκας, που δίδασκε παρά του Πλώτιν, Οριγένης και πολλοί άλλοι. Επίσης κυκλοφορούσε η φήμη για ένα Σενάτωρ και φιλόσοφο με το όνομα Ανατόλιος, που επιλέγει από τους συμπολίτες του, να ιδρύσει εκ νέου τη Σχολή του Αριστοτέλη και είναι δυνατόν να ήτανε ο δάσκαλος Iamblichos.

Τον 3ο μετά Χριστών αιώνα ήτανε οι σχέσεις μεταξύ χριστιανικών και εθνικών κοινοτήτων πολύ τεταμένες, διότι οι φιλοσοφικές καθοδηγήσεις παρέμειναν υποθέσεις των τελευταίων αναφερόμενων εθνικών κοινοτήτων και των υψηλών κοινωνικών στρωμάτων, ενώ το χριστιανιθέντα πλήθος παρακολουθούσε τις επιδράσεις των φιλοσόφων με καχυποψία.

Τον 4ο αιώνα χειροτέρευσαν οι σχέσεις ακόμα περισσότερο, διότι η μαθηματικός και φιλόσοφος HYPATIA, μία Νεοπλατωνική , που έζησε εκατό χρόνια μετά τον PLOTIN δέχθηκε επίθεση από ένα εξεγερμένο πλήθος χριστιανών που εστάλη από τον Πατριάρχη Κύριλλο, και δολοφονήθηκε μπροστά στην είσοδο του σπιτιού της.

Επειδή η Αυτοκρατορική δύναμη στεκότανε πίσω από τους χριστιανούς, χειροτέρευσαν οι όροι ζωής και ασφάλειας των εθνικών ακόμα περισσότερο. Ο τελευταίος εθνικός φιλόσοφος από την σχολή της Αλεξάνδρειας ήτανε ο OLYMPIODOROS, που θαρραλέα υποστήριζε τη διδασκαλία του. (Carlo Natali, Ιταλικά, γαλλικά , γερμανικά)

Ποια είναι η αιτιολογία και το βάθος της Εκεχειρίας

Ασφαλώς είναι μεγάλης σημασίας, ότι 1611 χρόνια μετά την κατάργηση των ολυμπιακών αγώνων, και 66 χρόνια μετά το θάνατο του Γάλλου Φιλέλληνα ντε Κουμπερτέν η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ έγκρινε το ψήφισμα με ψήφους 190 σε σύνολο 191 μελών για την Ολυμπιακή εκεχειρία

Στην αναβίωση αρχικά των ολυμπιακών αγώνων δύο βασικές προσωπικότητες έπαιξαν ένα σημαντικό ρόλο, ο Γάλλος βαρόνος και Φιλέλληνας ντε Κουμπερτέν και ο απόδημος Έλληνας, Βικέλας, που διέμεινε στο Παρίσι.

Η άποψη για τους ολυμπιακούς αγώνες έχει τις ρίζες της στην αρχαία Ελλάδα, τη χώρα που σύμφωνα με ιστορικές πηγές έλαβαν χώρα οι πρώτοι Αρχαίοι ολυμπιακοί αγώνες το 776 π.Χ. και αναπτύσσονται οι βασικές αρχές του Ολυμπισμού ως πρότυπα ανθρώπινης δημιουργίας και αρετής. Η ευγενής άμιλλα, η ειρήνη και η πνευματική καλλιέργεια αναδεικνύονται μέσα από τον αθλητισμό και τους Αγώνες επί 12 περίπου αιώνες.

Την περίοδο αυτή αποτελεί πολύ σημαντικό γεγονός η σύλληψη της ιδέας για την καθιέρωση της Ολυμπιακής Εκεχειρίας σε διεθνές επίπεδο η περιφρούρηση της οποίας θα πρέπει να αποτελέσει καθήκον όλων μας.

Ένα σημαντικό ρόλο, χωρίς κωδωνοκρουσίες, θα μπορούσαν να αναλάβουν καθοδηγητικά οι μάζες των αφανών, γνήσιων και «ανοργάνωτων» αποδήμων Ελλήνων απανταχού της γης σε συνεργασία με τους εντόπιους λαούς για την προώθηση της εκεχειρίας και ασφαλώς υπάρχουν πολλά εναλλακτικά ερεθίσματα προς συζήτηση σε πολλαπλά και ποικιλόμορφα πεδία δράσης.
Ο αρχαίος χρησμός που είχε προτείνει η Πυθία για την παντοτινή ειρήνευση μεταξύ των Ελλήνων, και για την απαλλαγή από τον λοιμό κλπ. ήταν να διοργανωθούν καλύτερα οι ολυμπιακοί αγώνες στην Ολυμπία.

Όπως είναι γνωστό η Ολυμπία θεωρούνταν στην αρχαιότητα ένας πολύ σεβαστός και ιερός χώρος, πράγμα που είχε σαν συνέπεια να της αναγνωριστεί το δικαίωμα να παρουσιάζεται στην αντιμετώπιση προβλημάτων ολόκληρου του ελληνικού κόσμου. Κατά τους κλασικούς χρόνους τη διεξαγωγή της πανελληνίου γιορτής των Ολυμπίων και των συναφών ολυμπιακών αγώνων είχανε με κοινή συναίνεση των Ελλήνων, οι Ηλείοι, οι οποίοι με μια επιτροπή, που αποτελείτο από τους πλέον, διακεκριμένους ευπατρίδες και καλουμένων των σπουδοφόρων, κήρυτταν την ολυμπιακή εκεχειρία και καλούσαν το πανελλήνιο στην Ολυμπία.

Η εφαρμογή της εκεχειρίας σε διεθνές επίπεδο είναι σήμερα δυσκολότερη, αν φανταστεί κανείς την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε πολλαπλά σημεία της γης, περαιτέρω τα παγκόσμια κοινωνικά, πολιτικά, οικονομικά, εκπαιδευτικά, ανυπέρβλητα περιβαλλοντικά κλπ. προβλήματα που αντιμετωπίζουμε καθημερινά. Δεν είναι όμως κάτι ακατόρθωτο, από την στιγμή που είναι η λαχτάρα και το όραμα των λαών και από την στιγμή που κατανοήσουν τη σημασία της εκεχειρίας και της παντοτινής ειρήνης.

Οι ιεροί αγώνες ήταν πανελλήνιοι και αφορούσαν μόνο Έλληνες. Οι γιορτές αυτές συνιστούσαν έναν πόλο συγκέντρωσης όλων των Ελλήνων και των αποικιών της Μεγάλης Ελλάδας. Συμμετείχαν, έτσι, σε θρησκευτικές, αθλητικές και μουσικές εκδηλώσεις, οι οποίες συνιστούσαν ένα ουσιαστικό και συμβολικό συγχρόνως μέσο επιβεβαίωσης, και παρ΄ όλες τις υπάρχουσες διαρκείς έριδες και διαφορές, οι Έλληνες ανήκαν στην ίδια κοινότητα αίματος, γλώσσας, καλλιέργειας, ηθών, εθίμων και θρησκείας.

Γένεση της Ιερής ολυμπιακής εκεχειρίας

Αρχές του 9ου προ Χριστού αιώνα, πιθανότατα γύρω στα 884 π.Χ., απευθύνθηκε ο Ίφιτος στο Μαντείο των Δελφών, για να ρωτήσει , τι πρέπει να κάνει, για να σώσει την Ελλάδα από τους εμφυλίους πολέμους που παραγίνανε και ο Απόλλων απάντησε: Ο Ίφιτος και οι Ηλείοι πρέπει να εισάγουν ξανά τους ολυμπιακούς αγώνες. Ύστερα από την απάντηση αυτή, ο Ίφιτος αποφάσισε την επανασύσταση των Ολυμπιακών αγώνων. Εκείνο το χρονικό διάστημα διεκπεραίωσαν οι τρεις βασιλιάδες, Ίφιτος, Λυκούργος – ο φημισμένος νομοθέτης της Σπάρτης – και ο Κλεισθένης από την Πίσσα των μεγαλύτερο θρίαμβο της ελληνικής ιστορίας. Έκλεισαν μεταξύ τους μια διαρκή συμφωνία. Την Ιερή Εκεχειρία, που είχε γίνει αποδεκτή από το σύνολο του Ελληνισμού, αποκτώντας τη δύναμη ενός κανόνα του διεθνούς δικαίου και μάλιστα παρ΄ όλες τις δραματικές συγκρούσεις, που τότε βρισκότανε οι αρχαίες πόλεις μεταξύ τους.

Αυτή η συμφωνία είχε χαραχθεί από τους Ηλείους σε ένα χάλκινο δίσκο, όπου ήτανε αφιερωμένος και φυλασσότανε στο ναό της Ήρας. Ο Παυσανίας ο Μικρασιάτης, που ταξίδεψε το 160 μετά Χριστών, περιέγραψε την ύπαρξή του και όλοι οι μετέπειτα αρχαιολόγοι στις ανασκαφές τους λαμβάνουν υπόψη τις ταξιδιωτικές περιγραφές του Παυσανία στην Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια της Ιεράς Εκεχειρίας είχαν κηρυχθεί οι περιοχές της Έλλης και της Ολυμπίας ως απαραβίαστες ιερές και για όλες τις στρατιωτικές μονάδες ήτανε η διέλευση απαγορευμένη. Ο μήνας που λάβαιναν χώρα οι αγώνες, είχε ορισθεί ως μήνας ιερός και κατά την χρονική διάρκεια αυτής της εποχής ήτανε απαγορευμένη κάθε εχθροπραξία και κάθε πόλεμος.

Το ολυμπιακό κοινοβούλιο είχε μάλιστα το δικαίωμα, να βάζει ακριβά χρηματικά ποσά πρόστιμο και άλλες τιμωρίες σε εκείνους που παραβίαζαν αυτή τη συμφωνία. Ειρηνικά διατεθειμένοι και συμφιλιωμένοι ερχότανε στην Ολυμπία, για να τιμήσουν τους Θεούς τους και να θαυμάσουν τη νεότητα που αγωνιζότανε στο στάδιο για ένα στεφάνι από άγρια κλαδιά ελιάς.

Ο συνολικός Ελληνισμός συμφιλιωνότανε στην Ολυμπία και εύρισκε εκεί τα βαθιά εθνικά τους αισθήματα και πάλι.. Εκεί όπου οι έχοντες κοινή γλώσσα, κοινά ήθη και έθιμα και κυρίως τους ίδιους θεούς συγκεντρώνονταν όχι απλώς για να τιμήσουν τα θεία και ιερά, αλλά και να επιβεβαιώσουν τις καταβολές και την ομοιογένειά τους, και βέβαια για να συναγωνισθούν ισότιμα. Και όχι μόνο στα αθλήματα αλλά και στα επιτεύγματα της φιλοσοφίας, της ρητορικής, της μουσικής, της ποίησης, της γλυπτικής, της ζωγραφικής και της αρχιτεκτονικής.

Χαρακτηριστικό ήτανε το αγωνιστικό πνεύμα στην αρχαία Ελλάδα, η άμιλλα μεταξύ ισότιμων αγωνιστών, ουσιώδες και καθοριστικό της αρχαίας ελληνικής νοοτροπίας, ήτανε η βαθιά πεποίθηση στην ευεργετική επίδραση των αγώνων, στη γενική ευεξία, την ειρηνική συνύπαρξη και πρόοδο των απανταχού ελληνικών μικρών κοινωνιών.

Σπάνια όμως παραβιάστηκε η Ιερά Εκεχειρία. Ένας αγωνιστής από τη Σπάρτη παραβίασε την ουδετερότητα της Έλλης. Η Σπάρτη γι΄ αυτό υποχρεώθηκε να πληρώσει μια βαριά χρηματική ποινή. Μια άλλη φορά επιβλήθηκε στο βασιλιά Φίλιππο πρόστιμο, επειδή ένας στρατιώτης του έκλεψε τον Φρύνωνα τον Αθηναίο. Ο Φίλιππος τιμώρησε πάραυτα τον στρατιώτη του και ζήτησε επίσημα συγχώρεση, εξηγώντας, ότι δεν γνώριζε την ανακοίνωση της Ιεράς ανακωχής.

Το τέλος των απανταχού φιλοσοφικών σχολών

Οι έλληνες παντού εν ονόματι της γνώσης ίδρυσαν τις φιλοσοφικές σχολές τους και θέλησαν με περηφάνια να γράψουν την ιστορία τους, τη δίψα για την εξουσία, στην αποστροφή τους για τον πόλεμο, στο εύρος των πολιτικών τους σχεδίων, στην αδιάκοπη επιζήτηση νικών στους αγώνες, στη μεγαλοπρέπεια των μνημειακών οικοδομημάτων, αλλά και στην αγάπη για την ποίηση και τα γράμματα, όπου διόλου τυχαία, δοκιμάστηκαν. Η ίδια επιθυμία για δόξα εμψύχωσε τους αθλητές της Μεγάλης Ελλάδας, του Κρότωνα και τους Ακραγαντίνους ηνίοχους, τους νικητές σε αμέτρητους Ολυμπιακούς Αγώνες, στα Πύθια και στα Νέμεα.

Όταν οι Ρωμαίοι κατέλαβαν τις Συρακούσες πήραν μαζί τους αμέτρητα λάφυρα, η πόλη απογυμνώθηκε από το χρυσό και το ασήμι, καθώς και από εκατοντάδες έργα τέχνης, ορειχάλκινα, μαρμάρινα και ζωγραφικά τα οποία στάλθηκαν στη ρώμη για τον εξωραϊσμό των πλατειών, πήραν όμως μαζί τους και τον ελληνικό πολιτισμό.

Το ότι η Ρώμη κυρίευσε την Ελλάδα αφομοιώνοντας τον πολιτισμό της για να τον διαδώσει σ΄ ολόκληρο τον κόσμο – αλλά και για να την ταπεινώσει και να την καταστρέψει, όπως συχνά κάνουν οι κατακτητές – δεν ήταν θαύμα. Οι Έλληνες της Δύσης είχαν προλειάνει το έδαφος και το θαυμαστό πολιτισμό τους μεταξύ Ανατολής και Δύσης και συνδέοντας ένα μακρινό παρελθόν προσπαθειών με ένα δοξασμένο μέλλον.

Και αν ακόμα η Ρωμαϊκή Ανατολική Αυτοκρατορία, Ανατολική Ρώμη και ο χριστιανισμός με τους Ρωμαίους Αυτοκράτορες Θεοδόσιο τον Α΄, Θεοδόσιο τον Β΄ και τον Ιουστινιανό κατήργησαν τους ολυμπιακούς αγώνες, έκλεισαν με την απειλή της εξόντωσης και της βίας τις απανταχού φιλοσοφικές σχολές, ήδη ο σπόρος του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού δεν μπόρεσε να παραμείνει κλεισμένος στα δεσμά της ανελευθερίας.

Το κλείσιμο δια της βίας του Νόμου, της καταπίεσης και καταδίωξης της σχολής των Αθηνών το έτος 529 και πολλαπλών άλλων σχολών διαμέσου του Ιουστινιανού επισφράγισε κατά τον Brisson την αποτυχία αυτού του ειδικού ελληνικού πειραματισμού των φιλοσοφικών σχολών, όπως και το ίδιο στην πραγματικότητα και μέσα στους ανθρώπους να κρατήσει σταθερά και να υποστηρίζει μία γνήσια υπερκοσμιότητα. Στην συνολική αρχαιότητα όφειλε αποκλειστικά ο πλατωνισμός να αφήσει ανοιχτή μια διέξοδο φυγής πέρα από την οικουμενικότητα και να προσφέρει μία από τις λίγες ελπιδοφόρες λάμψεις, που συναντά κάποιος στη διαδρομή της φιλοσοφίας.

Ο χριστιανισμός, που παρέλαβε από τον Νεοπλατωνισμό τα κύρια χαρακτηριστικά της χριστιανικής διδασκαλίας., αλλά κατήργησε και έθεσε ένα τέλος στον Νεοπλατωνισμό ως θεσμό, κράτησε όμως την ιδέα του υπερκόσμιου, που την προσάρμοσε στα μέτρα του και τώρα βασίζεται στη δύναμη του αισθήματος και την ατομική αθανασία.

Παρατήρηση ΥΓ:
Αγαπητοί Συνέλληνες για την πλήρη κατανόηση και ενημέρωση γύρω από την ιστορική ανασκόπηση των ολυμπιακών αγώνων από αρχαιοτάτων χρόνων – ευνόητο και επιθυμητό είναι να μελετήσετε και τα προηγούμενα άρθρα και επίσης και αυτά που θα ακολουθήσουν προσεχώς www.kn-megalexandros.gr,

Πηγές:
Browning, Brunschwig, Brisson, Carlo, Knorr, Lévy, Le Boulluec, Geoffrey, Lloyd, Fotinos, Pavsanias, Sinn, Lexika, Enzyklopädie, Ναλμπάντης/Δαυλός, Δεκ. 2003, Βαλαβάνης, Manfredi.Flashar.