Ματιές στην Μεγάλη Ελλάδα – Τα Θυσιαστήρια (i)

Προλεγόμενα: (Τα προλεγόμενα έχουν συνταχθεί και συμπληρωθεί από τον Κωνσταντίνο Σ. Ναλμπάντη ( kn-megalexandros.gr))

Η αρχαιότατη χριστιανική εκκλησία παρέλαβε την λέξη θυσιαστήριο από τους Έλληνες, προσέδωσε διαφορετική έννοια και σημασία, και βραδύτερα την σημασία της Αγίας Τράπεζας, όπου τελείται η Θεία ευχαριστία, έχουσα την έννοια της αναίμακτης θυσίας.

Από τον 4ο αιώνα θυσιαστήριο καλείται και το μέρος του ναού, όπου ίσταται η Αγία Τράπεζα ή το Βήμα. Αξιοσημείωτο είναι ότι οι αρχαίοι συγγραφείς της εκκλησίας ουδέποτε αποκαλούσαν την Αγία Τράπεζα βωμού και εφόσον τα παρέλαβαν από του αρχαίους Έλληνες απέφευγαν τον όρο για να ανακαλούνται ειδωλολατρικές αναμνήσεις. Σήμερα διακρίνουμε θυσιαστήριο τράπεζα και βωμός των αρχαίων Ελλήνων, θυσιαστήριο των πρώτων χριστιανικών χρόνων και θυσιαστήριο σύγχρονου της καθολικής εκκλησίας.

Στην φιλοσοφία και επιστήμη τυπολογία λέγεται η προσπάθεια προς διαπίστωση αναλογιών υφισταμένων στην όλη εξέλιξη του ψυχικού, πνευματικού και ηθικού βίου των ατόμων, φυλών, λαών, ή εθνών, σε όλες τις πολιτιστικές εκδηλώσεις.

ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΗΝ ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΑΔΑ

Πρώτο μέρος

Τα Θυσιαστήρια

Σύνταξη : Άννα Παπουτσάκη, Ακράγαντας.

Στην αρχαία ελληνική ποίηση ( Όμηρος/ Οδύσσεια VI 304, διαβάζουμε ότι για τη Θεότητα προστατεύτρια της οικογένειας είναι αφιερωμένο ένα ειδικό μέρος του σπιτιού, ένα μεγάλο δωμάτιο, το μέγαρο, το οποίο στα Μινωϊκά παλάτια παρουσιάζεται ως εστία που είναι και ο βωμός ή Θυσιαστήριο της ίδιας Θεότητας, ακριβώς για την στενή σχέση που συνδέει, στην αρχαιότητα, τον βωμό και την οικιακή εστία. (Φώτο: Ο βωμός της Θεάς Ήρας-Ακράγαντας).
Πράγματι, την ίδια πάντα εποχή πιστευόταν ότι τα δώρα, οι προσφορές στην θεότητα έφταναν για μέσω της εστίας 1.

Ο βωμός κατά την αρχαία ελληνική περίοδο αναφέρεται με πολλούς και διαφορετικούς όρους ανάμεσα τους: Βωμός, εστία, Θούμελη, Εσκάρα, Tράπεζα, και ενώ ο τελευταίος όρος μάλιστα, σχετίζεται περισσότερο με την έννοια του τραπεζιού πάνω στο οποίο τοποθετούνταν οι προσφορές για την Θεότητα, για τους υπόλοιπους όρους δεν υπάρχουν μεγάλες διαφορές έννοιας.

Μπορούμε να πούμε ότι, βωμός υποδεικνύει ένα Θυσιαστήριο μικρού ύψους από το έδαφος ενώ η εσκάρα και η εστία υποδεικνύουν κατασκευές που σχετίζονται περισσότερο με την έννοια της παραστίας όρου έκαιγε η εστία για τις ανάγκες της λατρείας.

Η εσκάρα υποδεικνύει επίσης, το μέρος ακριβώς του Θυσιαστηρίου πάνω στο οποίο καιγόντουσαν τα Θυσιασμένα ζώα, ενώ ο όρος Θυμέλη , από το ρήμα Θυς (Θυσιάζω) χρησιμοποιείται και για τα Θυσιαστήρια που βρισκόταν στο κέντρο της ορχήστρας ενός αρχαίου θεάτρου.

Το θυσιαστήριο μπορούμε να το βρούμε επίσης στην αυλή ενός σπιτιού αφιερωμένο στις θεότητες που προστατεύουν την οικογένεια, σε ορισμένους δημόσιους χώρους όπως πλατείες, γυμναστήρια, στάδια, αν και τα θυσιαστήρια είναι περισσότερο συνδεδεμένα με τους θρησκευτικούς χώρους και με τους ναούs.

Πράγματι, κατά την αρχαιολόγο κυρία Berguist Θυσιαστήριο και ναός είναι τα κυριότερα στοιχεία που αποτελούν και ολοκληρώνουν έναν ιερό χώρο 2.

Κατά την ίδια πάντα αρχαιολόγο, είναι εντελώς αδιανόητη η ύπαρξη ενός ναού μπροστά από τον οποίο δεν υπάρχει το θυσιαστήριο, που για θρησκευτικούς και αρχιτεκτονικούς λόγους πρέπει να είναι κατασκευασμένο στην ίδια διεύθυνση του βασικού άξονα του ναού, αν και σε πολλές περιπτώσεις αυτή η θέση δεν επαληθεύεται.

Συχνά, επίσης, βρίσκεται δίπλα στον κυρίως βωμό, ένας η περισσότεροι βωμοί, αφιερωμένοι σε διαφορετικές θεότητες όπως για παράδειγμα στην Ακρόπολη των Aθηνών, όπου μέσα στον ιερό περίβολο της θεάς Αθηνάς βρίσκεται και ένα θυσιαστήριο αφιερωμένο στο Δία Πολιεύς 3.

Η έρευνα μου, σχετικά με τους βωμούς της αρχαίας ελληνικής εποχής, περιορίζεται στους ιερούς χώρους της Σελινούντας –Σέλινους και του Ακράγαντα όπου οι αρχαιολογικές μελέτες επαληθεύουν την παρουσία μιας σειράς από κατασκευές που χρονολογούνται από την αρχαϊκή εποχή ως την ελληνιστική – Ρωμαϊκή Εποχή.

Έχοντας υπόψη το γεγονός ότι οι μέχρι τώρα αρχαιολογικές μελέτες σχετικά με τους βωμούς δεν μπορεί να χαρακτηριστεί οριστική, μπορούμε να κάνουμε ένα απλό διαχωρισμό που αφορά τους ιερούς χώρους και κατά συνέπεια τα θυσιαστήρια που βρίσκονται στον εσωτερικό τους χώρο, δε δύο κατηγορίες:

1. ΘΥΣΙΑΣΤΗΡΙΑ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΑ ΣΤΙΣ ΚΤΟΝΙΕΣ ΘΕΟΤΗΤΕΣ

2. ΘΥΣΙΑΣΤΗΡΙΑ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΑ ΣΤΙΣ ΟΛΥΜΠΙΕΣ ΘΕΟΤΗΤΕΣ

Φυσικά, λειτουργία ενός ιερού χώρου και ο χαρακτήρας της Θεότητας στην όποια είναι αφιερωμένη η λατρεία, επηρεάζουν την διαλογή και την τυπολογία τόσο των vαών αλλά και των θυσιαστηρίων που κατασκευαζόταν στον ίδιο χώρο.

Πράγματι, οι βωμοί μπορούσαν να είχαν διαφορετικό ύψος και σχήμα, έτσι έχουμε τους πιο μικρούς τετραγώνου ή ορθογωνίου σχήματος χωρίς σκάλα εισόδου, όπως αυτοί που υπάρχουν στο εσωτερικό του ιερού χώρου αφιερωμένο στις κτόνιες θεότητες του Ακράγαντα, οι μεγαλύτεροι μεγαλοπρεπείς με παρουσία σκάλας εισόδου, όπως αυτοί του Σελινούντα και αυτοί που βρίσκονται μπροστά στους μεγαλοπρεπείς ναούς του Ακράγαντα αφιερωμένοι στις ολύμπιες θεότητες.

ΣΕΛΙΝΟΥΝΤΑΣ, ΒΩΜΟΣ ΤΟΥ ΝΑΟΥ Α: A: ΠΑΝΩ:ΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ, LAUTER H.1977 Ein monumentaler Saulenaltar des Jahrhunderts, in RM 83, Fasc.II.
ΚΑΤΩ: Ο ΒΩΜΟΣ ΟΠΩΣ ΔΙΑΤΗΡΕΙΤΑΙ ΣΗΜΕΡΑ.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. MUSTILLI D. 1958 Enciclopedia dell’Arte Antica, I, Roma, s.v. Altare.
2,3. BERGUIST B. 1967 The Archaic Greek Temenos, in Acta Istituti Atheniensis Regni s.4, XIII, Lund.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΕΛΕΤΗ ΜΟΥ ΜΕ ΤΙΤΛΟ:
ΟΙ ΒΩΜΟΙ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΧΩΡΩΝ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ ΤΟΥ ΣΕΛΙΝΟΥΝΤΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΚΡΑΓΑΝΤΑ ΤΗΣ ΣΙΚΕΛΙΑΣ:

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ.
(ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΟ ΣΤΟΝ ΜΙΚΡΟ ΜΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ !)

Άννα Παπουτσάκη,

Πτυχιούχος αρχαιολογικής σχολής του Πανεπιστημίου του Παλέρμου-Ιταλίας

αρθρογραφία: kn-megalexandros.gr