Θρησκείες, Αξίες και Εκστατικές Εμπειρίες

Θρησκευτικές-Πνευματικές Αξίες

Πολλοί άνθρωποι θεωρούν την οργανωμένη εκκλησία, ως την πηγή, τον τόπο, το φρουρό, φύλακα και δάσκαλο της πνευματικής ζωής. Οι μέθοδοι και οι διδασκαλίες της θεωρούνται ως ο μόνος επίσημα αποδεκτά δρόμος προς τη ζωή της αγνότητας και της αρετής, της δικαιοσύνης και της καλοσύνης. Μάλιστα η ταυτοποίηση αυτή είναι τόσο βαθειά που είναι δύσκολο ως αδύνατο να μιλήσει κανείς για τέτοια θέματα, δίχως να χρησιμοποιήσει το λεξιλόγιο της παραδοσιακής θρησκείας.

Που μπορεί επομένως κάποιος να αναζητήσει τις αληθινές πνευματικές αξίες;

Όχι στις Θρησκείες, γιατί εκεί είναι αυθαίρετα προσδιορισμένες, μη ουσιαστικές και δογματικές
Όχι στους θετικιστές επιστήμονες, γιατί τις απορρίπτουν ως κάτι που δεν επιδέχεται έρευνα και είναι μη απτό και μη αποδείξιμο.
Όχι στους ψυχολόγους, γιατί οι ίδιοι διατείνονται ότι δεν είναι αυτό το αντικείμενο ενασχόλησής τους, δεν ασχολούνται με την λαχτάρα για αξίες που βρίσκεται βαθιά μέσα στην ανθρώπινη φύση, αλλά με ψυχοπαθολογικές καταστάσεις.
Όχι στους ανθρωπιστικούς ακαδημαϊκούς και καλλιτέχνες, οι οποίοι έχουν συμβάλει τα μέγιστα στην γενική κατάρρευση των αξιών και στην επικράτηση της σχετικότητας που επικρατεί στις μέρες μας. Στην καλύτερη περίπτωση κατακρίνουν το χάος που έχει δημιουργηθεί, δίχως όμως να έχουν να προτείνουν κάτι θετικό, που να εμπνέει κάποιον να ζήσει, πόσο μάλλον να πεθάνει γι’ αυτό.

Αυτό που προτείνει τελικά ο Μάσλοου, είναι μία «Νέα γνώση», όπως την ονομάζει, για την ανθρώπινη φύση, που θα δώσει στους ανθρωπιστές και καλλιτέχνες, στους θρησκειολόγους, τα σταθερά κριτήρια επιλογής, ώστε να επιλέξουν από το σημερινό χάος τις σταθερές, αληθινές αξίες.

Διχασμένη Επιστήμη και Διχασμένη Θρησκεία

Κάποτε η Επιστήμη αποτελούσε μέρος της θρησκείας, μέχρι τη στιγμή που αποσπάσθηκε για να αποτελέσει έναν ξεχωριστό τομέα.

Αυτό σιγά, σιγά οδήγησε την επιστήμη στο να μην ενδιαφέρεται για ανώτερους στόχους, αξίες και πνευματικά ζητήματα και να καταντήσει μία ξερή τεχνολογία αδιάφορη στα ηθικά.

Από την άλλη πλευρά η θρησκεία αποκόπτεται από τη γνώση, τα δεδομένα και την επιστήμη, μέχρι του σημείου να θεωρεί ότι δεν υπάρχει τίποτε για περαιτέρω έρευνα, τίποτε άλλο να μάθει.

Ο διαχωρισμός αυτός επιστήμης θρησκείας κάνει τα πράγματα νοσηρά, όπως κάθε διχασμός. Θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι αυτοί οι δύο πολιτισμικοί τομείς, αποτελούν μέρη ενός όλου, το οποίο δεν είναι δυνατόν να γίνει αντιληπτό με μονομερή προσέγγιση. Η επιστήμη και η θρησκεία λοιπόν θα έπρεπε να αλληλοσυμπληρώνονται και όχι να δρουν ανταγωνιστικά, γιατί καμία από τις δύο δεν κατέχει την πλήρη αλήθεια.

Η Βαθιά Θρησκευτική ή Υπερβατική Εμπειρία

Όλες οι μεγάλες θρησκείες στηρίζουν την ύπαρξή τους στην αποκάλυψη ή έκσταση που είχε στην αρχή τους ένας ιδιαίτερα ευαίσθητος προφήτης τους. Υποστηρίζουν ότι διαθέτουν τη μέθοδο την οποία ακολουθώντας οι πιστοί, μπορούν και οι ίδιοι να φτάσουν σ’ αυτήν την υπερβατική εμπειρία. Απογυμνώνοντάς τες απ’ όλα τα διαφοροποιητικά, υποκειμενικά και μη ουσιαστικά χαρακτηριστικά τους, στο βάθος, στην ουσία όλες οι θρησκείες υποστηρίζουν το ίδιο πράγμα.

Ο Μάσλοου υποστηρίζει ότι η ανθρωπότητα έχει φτάσει σε σημείο, που να μπορεί πλέον να κατανοήσει καλύτερα τέτοιου είδους καταστάσεις και φαινόμενα βγάζοντάς τα από το πέπλο του υπερφυσικού και ερμηνεύοντάς τα ως φυσικά και ανθρώπινα. Διενεργώντας ο ίδιος μία έρευνα, με συνεντεύξεις σε ανθρώπους διαφορετικών ιδιοσυγκρασιών και “πιστεύω”, διαπίστωσε πως οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν εκστατικές εμπειρίες και όσοι δεν έχουν είναι επειδή είναι υπερβολικά ορθολογιστές, θετικιστές και υλιστές. Μία τέτοια θεωρία για τη ζωή κάνει τον άνθρωπο να θεωρεί κάθε τέτοιου είδους εμπειρία ως παραφροσύνη ή απώλεια ελέγχου ή παράλογη συγκίνηση.

Στο τέλος της έρευνάς του ο Μάσλοου έφτασε στο σημείο να κάνει έναν διαχωρισμό, μεταξύ εκστασιαζόμενων και μη εκστασιαζόμενων. Θεωρώντας τους δεύτερους ως μία κατηγορία ανθρώπων που δεν αποδέχονται τέτοιου είδους εμπειρίες νοητικά και επομένως δεν έχουν την δυνατότητα να τις ζουν. Μη εκστασιαζόμενοι άνθρωποι υπάρχουν συχνά και μέσα στην οργανωτική δομή των θρησκειών, επομένως θα ήταν λάθος να συσχετίσουμε τις θρησκευτικές, υπερβατικές εμπειρίες αποκλειστικά με θρησκείες.

Για τον Μάσλοου, οι εκστατικές εμπειρίες είναι προσωπική υπόθεση, ο καθένας έχει την δική του αποκάλυψη, έχει τον δικό του τρόπο ερμηνείας συμβόλων, έχει τους δικούς μύθους, τυπικά και τελετουργίες για να ανακαλύψει το θείο μέσα του.

Οργανωτικοί κίνδυνοι για τις υπερβατικές εμπειρίες

Στην έρευνα που έκανε ο Μάσλοου κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι άνθρωποι οι «μη θεϊστές και θρήσκοι», όπως τους ονομάζει, είχαν περισσότερες θρησκευτικές (ή υπερβατικές) εμπειρίες, από τους συνηθισμένους θρήσκους.

Και παρόλο που αυτό καταρχήν ακούγεται αντιφατικό, ο Μάσλοου επιμένει ότι ισχύει για δύο κυρίως λόγους :

1. Οι «μη θεϊστές», πρέπει μόνοι τους να ερευνήσουν και να αγωνιστούν για να φτιάξουν ένα σύστημα πίστης για τον εαυτό τους.
2. Ενώ μία θρησκεία θρησκοποιεί έντονα ένα μέρος της ζωής, αποθρησκοποιεί όμως όλες τις υπόλοιπες πλευρές της.

Επομένως η θέση του Μάσλοου κάθε άλλο παρά παράλογη είναι. Αρκεί να αναλογιστούμε ότι οι οργανωμένες θρησκείες παρέχουν έναν συγκεκριμένο τρόπο, μία στέγη, ένα τυπικό που πρέπει να συνοδεύει τέτοιου είδους εμπειρίες, αποκλείοντας την έρευνα και την προσωπική τοποθέτηση του καθενός. Πολλές φορές το τυπικό αυτό επαναλαμβάνεται, άσκοπα δίχως να βιώνεται και από τη μία όταν η συνείδηση δεν συμμετέχει δεν είναι δυνατόν να βιωθούν υπερβατικές εμπειρίες, από την άλλη σε όλες τις υπόλοιπες διαστάσεις της ζωής δεν συμμετέχει το ιερό, γιατί έχει συνδεθεί αποκλειστικά με συγκεκριμένες ημέρες, χώρους και τρόπους.

Ελπίδα, Σκεπτικισμός και η ανώτερη φύση του ανθρώπου

Ο Μάσλοου ελπίζει ότι το μέλλον θα είναι καλύτερο και στηρίζει την ελπίδα του αυτή στην ανάπτυξη της σύγχρονης «τρίτης ψυχολογίας», η οποία ασχολείται με την ανώτερη φύση του ανθρώπου, με την αυτοπραγμάτωση, τις αρετές και γενικά τις κρυμμένες δυνάμεις του. Πιστεύει ότι ο άνθρωπος ως τώρα έχει υποτιμηθεί σαν οντότητα και ότι όταν αναπτυχθεί πλήρως, τότε θα μπορεί να ζήσει και μία πιο ευτυχισμένη ζωή.

Ο σκεπτικισμός που αρχίζει να δημιουργείται στις τάξεις των διανοούμενων θεωρεί ότι είναι ένα πολύ θετικό σημάδι. Μάλιστα ένας εκπρόσωπος της «ανθρωπιστικής ψυχολογίας» όπως πολλοί την ονομάζουν, ο Τζον Μακμάρεϊ αναφέρει : «Τώρα είναι το χρονικό σημείο στην ιστορία, στο οποίο γίνεται δυνατό για τον άνθρωπο να υιοθετήσει συνειδητά σαν σκοπό του, τον σκοπό που είναι ήδη έμφυτος σ’ αυτόν»

Επιστήμη και οι φυσικά φιλελεύθεροι και μη θεϊστές

Ο Μάσλοου προσπαθεί να μας ωθήσει να ερευνήσουμε με θάρρος το μυστηριώδες, το άγνωστο, το επικίνδυνο και το ανέκφραστο, μια και αυτά αποτελούν μέρος της πραγματικής ζωής. Είναι μεγάλο λάθος να αρνηθούμε το μυστήριο, την ασάφεια, το μη λογικό, την αντίφαση, τις μυστικιστικές και υπερβατικές εμπειρίες, γιατί όλα αυτά δεν είναι αυταπάτες και ψευδαισθήσεις, όπως πιστεύουν οι θετικιστές επιστήμονες και γιατί μόνο έτσι θα μπορέσει ο άνθρωπος να αυτοπραγματωθεί, να φτάσει δηλαδή στην πλήρη ανάπτυξή του, αξιοποιώντας όλες του τις δυνατότητες. Έτσι ο Μάσλοου συμβουλεύει τους επιστήμονες να είναι πιο ταπεινοί και τους φιλελεύθερους και μη θεϊστές να είναι πιο τολμηροί στην έρευνα. Γιατί, όπως λέει χαρακτηριστικά αν ξέραμε, πόσα περισσότερα απ’ αυτά που γνωρίζουμε, είναι αυτά που δεν γνωρίζουμε, θα τρομάζαμε!

Παιδεία χωρίς αξίες ;

Τι είναι παιδεία; Για πολλούς εκπαιδευτικούς είναι η καθαρά τεχνολογική εκπαίδευση και άλλους η καθαρή γνώση. Σύμφωνα με τον Μάσλοου δεν είναι κανένα από τα δύο, ορίζει ως τον απώτερο σκοπό της παιδείας το να βοηθήσει το πρόσωπο να αναπτύξει την ανθρωπιά του στο ακέραιο, την πληρότητα και ανάπλαση των ύψιστων λανθανουσών ικανοτήτων του στο μέγιστο, το πνευματικό και ηθικό του ανάστημα στο ύψιστο δυνατό σημείο. Με μία λέξη θα έπρεπε να τον βοηθά να γίνει ότι καλύτερο είναι ικανός να γίνει. Και θα έπρεπε να αφορά όλους τους ανθρώπους όλων των ηλικιών, θεωρεί ότι είναι μία διαδικασία που θα έπρεπε να λειτουργεί ισόβια.

Υπάρχει σύγχυση αξιών και στην παιδεία, γι’ αυτό οι στόχοι δεν είναι ξεκάθαροι και σαν αποτέλεσμα και τα μέσα είναι λανθασμένα. Όταν ξεκαθαριστούν οι στόχοι τότε μόνο θα πάψει αυτή η ασυμβατότητα μεταξύ μέσων και στόχων. Η παιδεία θα έπρεπε να ενδιαφέρεται για τις τελικές, τις έσχατες αξίες, τις πνευματικές δηλαδή ή ανώτερες αξίες. Τότε μόνο θα μπορέσει να δώσει απάντηση στα αιώνια φιλοσοφικά και όχι μόνο ερωτήματα, όπως : Ποια είναι καλή ζωή; καλός άντρας; καλή γυναίκα; Ποια είναι καλή κοινωνία και ποια η σχέση μου μ’ αυτή; Ποιες είναι οι υποχρεώσεις μου στην κοινωνία; Τι είναι καλύτερο για τα παιδιά μου; Τι είναι δικαιοσύνη; αλήθεια; αρετή; Ποια είναι η σχέση μου με τη φύση; τα γηρατειά; τον πόνο; την αρρώστια; Πως μπορώ να ζω μια γεμάτη ζήλο, ευχάριστη, γεμάτη νόημα ζωή; Ποιες είναι οι υποχρεώσεις στ’ αδέρφια μου; Ποιοι είναι αδέρφια μου; Σε τι θα πρέπει να είμαι πιστός; Τι είναι εκείνο για το οποίο θα πρέπει να είμαι έτοιμος να πεθάνω;

«Παιδεία που αφήνει ανέγγιχτη ολόκληρη την περιοχή υπερβατικής σκέψης, είναι παιδεία που δεν έχει να πει τίποτε το σημαντικό σχετικά με το νόημα της ανθρώπινης ζωής»

Συμπεράσματα

Υπάρχει μία οδός στην οποία μπορούν να ταξιδέψουν όλοι οι σοβαροί, βαθιά ενδιαφερόμενοι, καλοπροαίρετοι άνθρωποι και ας διαφέρουν σε πολιτικές, θρησκευτικές, οικονομικές κ.ά. αντιλήψεις. Αυτή η οδός είναι για όσους δεν φοβούνται την αλήθεια και αυτοί οι «σοβαροί» άνθρωποι, πλησιάζουν τόσο πολύ ο ένας τον άλλον που γίνονται μία ομάδα της ανθρωπότητας. Και αυτοί, είναι οι ειλικρινείς άνθρωποι που αναζητούν, παρακινούν, δεν είναι σίγουροι, είναι οι «εξερευνητές του ύψους και του βάθους», σε αντίθεση με τους επιφανειακούς, μ’ αυτούς που είναι δεμένοι στο εδώ και στο τώρα, που έχουν υποβαθμιστεί στο συμπαγές, το στιγμιαίο και το άμεσα εγωιστικό. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι από την μία πλευρά έχουμε ενήλικες και από την άλλη παιδιά.

Μια επιτομή του βιβλίου Θρησκείες, Αξίες και Εκστατικές Εμπειρίες του ψυχολόγου ABRAHAM H. MASLOW, M.D., ΕΚΔΟΣΕΙΣ : ΔΙΟΔΟΣ, 1994