Χαμένα έργα του Αρχιμήδη έρχονται στο φως !

Πολλές φορές οι αρχαιολόγοι χρειάζεται να σκάψουν βαθιά με υπομονή και επιμονή για να φέρουν στο φως έναν αρχαιολογικό θησαυρό. Αυτός όμως ο θησαυρός ήρθε στο φως με τα «φώτα» της πυρηνικής Φυσικής και της σύγχρονης τεχνολογίας. Πρόκειται για μια σειρά «αγνοούμενων» χειρογράφων του Αρχιμήδη, του διάσημου μαθηματικού, φυσικού και εφευρέτη της Ελληνιστικής εποχής.

Η ιστορία αυτών των χειρογράφων μπορεί να αποτελέσει τυπικό παράδειγμα για το πώς τόσα χειρόγραφα και αρχαιολογικοί θησαυροί έχουν χαθεί και δεν έχουν φτάσει στα χέρια των σύγχρονων ερευνητών.

Τα χειρόγραφα αυτά δεν είναι τα αυθεντικά από τα χέρια του Αρχιμήδη του 3ου αι. π.Χ., αλλά αντιγράφηκαν από το πρωτότυπο γύρω στον 10ο αιώνα. Όμως διακόσια χρόνια αργότερα, κάπου στον 12ο αιώνα, κάποιος μοναχός αγνοώντας την σπουδαιότητα αυτού του κειμηλίου, χρησιμοποίησε τις περγαμηνές αυτές για να συγγράψει επάνω τους ένα κείμενο προσευχών. Έτσι το κείμενο του Αρχιμήδη καταστράφηκε, όντας το υπόστρωμα για το έργο του μοναχού.

Η πρακτική αυτή – δηλ. της χρησιμοποίησης του υλικού ενός παλιότερου έργου για να καταγραφεί πάνω του κάτι πιο νέο – είναι συχνή στους προηγούμενους αιώνες, καθώς σπάνιζαν τα ποιοτικά υλικά στα οποία κάποιος μπορούσε να γράψει ή να ζωγραφίσει. Έτσι πολλά αρχαία κείμενα ή ζωγραφικοί πίνακες χρησίμευσαν ως «υπόβαθρο» για άλλους, νεότερους. Έτσι δημιουργούνταν τα λεγόμενα «παλίμψηστα» δηλ. πάπυροι ή περγαμηνές που σβήνονταν για να γραφεί πάνω τους κάτι άλλο.

Είναι επίσης λογικό ένας καλόγερος του μεσαίωνα να θεωρήσει σημαντικότερη μια σειρά προσευχών από ένα κλασσικό κείμενο, το οποίο έτσι κι αλλιώς μπορεί να μην πολύ-συμπαθούσε (καθαρά για θρησκευτικούς λόγους).

Τέλος πάντων, το συγκεκριμένο χειρόγραφο είχε αγοραστεί το 1998 σε πλειστηριασμό από ανώνυμο ιδιωτικό συλλέκτη με την τιμή των 2.000.000 δολαρίων (!!!), ο οποίος όχι μόνο το δάνεισε στο μουσείο της Βαλτιμόρης, αλλά και χρηματοδότησε τις έρευνες για να αποκαλυφθεί το κείμενο του Αρχιμήδη που είχε αποσβεστεί.

Προφανώς ήταν κάποιος που εκτιμούσε το περιεχόμενο αυτού του ανεκτίμητου κειμηλίου !

Πώς όμως θα αποκαλύπτονταν το αρχαίο περιεχόμενο δίχως να καταστραφεί αυτό κειμήλιο; Τη λύση έδωσε πρόσφατα η σύγχρονη πυρηνική φυσική. Συγκεκριμένα με χρήση ενός γραμμικού επιταχυντή στο Menlo Park της Καλιφόρνια και με ακτίνες X υψηλής εστίασης, το κείμενο άρχισε να αποκαλύπτει τα μυστικά του. Οι ακτίνες X προκαλούν την πυράκτωση του σιδήρου που περιέχεται στο μελάνι γραφής αποκαλύπτοντας έτσι τα γραφόμενα. Αυτή τη στιγμή έχει αποκαλυφθεί το 80% από τις 174 σελίδες του αρχαίου κειμένου.

Επικεφαλής της ομάδας αποκρυπτογράφησης – ή καλύτερα «αποκάλυψης» – των κειμένων είναι ο William Noel. Είναι ο άνθρωπος που διευθύνει το αποκαλούμενο “Archimedes Palimpsest project” (Σχέδιο παλίμψηστου του Αρχιμήδη). Όμως εμπνευστής της μεθόδου αποκάλυψης υπήρξε ο Uwe Bergmann, καθηγητής Φυσικής του Stanford.

Στην αποκάλυψη του κειμένου συμβάλλουν και επιστήμονες από το πανεπιστήμιο Johns Hopkins και το Ινστιτούτο Τεχνολογίας του Rochester, χρησιμοποιώντας ψηφιακές κάμερες και φίλτρα υπεριωδών και υπέρυθρων ακτινοβολιών.

Το περιεχόμενο των χειρογράφων που έχει αποκαλυφθεί είναι τεράστιας σημασίας, καθώς σώθηκαν το έργο του Αρχιμήδη “Περί των Μηχανικών Θεωρημάτων” (“Method of Mechanical Theorems”) και το «Περί των Επιπλεόντων Σωμάτων» (“On Floating Bodies”). Στο πρώτο ο αρχαίος σοφός εξηγεί πώς χρησιμοποίησε μεθόδους μηχανικής για την ανάπτυξη των μαθηματικών του θεωρημάτων, ενώ στο δεύτερο αναφέρεται στη φυσική της πλεύσης και στη βαρύτητα.

Αυτή τη φορά η ανθρωπότητα και οι ερευνητές στάθηκαν τυχεροί. Ένα πνευματικό μνημείο της ανθρωπότητας διασώθηκε. Το έσωσαν η αγάπη στη γνώση, η γενναιοδωρία και η ευφυΐα κάποιων ανθρώπων. Τόσα άλλα όμως έχουν καταστραφεί από την άγνοια και την αδιαφορία των ανθρώπων διάφορων εποχών και μαζί της εποχής που ζούμε!

Πηγές & Σχετικά Links: