Κόλιαντα στα Σέρβια

Ιστορικά

Η ονομασία του τόπου, είναι η λατινική μετάφραση της αρχαίας ελληνικής πόλης «Φυλακαί». Προέρχεται από το λατινικό «servo» που σημαίνει «φυλάσσω». Η ευρύτερη περιοχή των Σερβίων ήταν κατοικημένη από τα προϊστορικά χρόνια όπως έδειξαν ανασκαφές σε νεολιθικούς και μυκηναϊκούς οικισμούς στις όχθες του Αλιάκμονα παλαιότερα, και της λίμνης σήμερα. Υπάρχουν ευρήματα επίσης από τα κλασικά χρόνια, την ελληνιστική, τη ρωμαϊκή, τη βυζαντινή και τη μεταβυζαντινή περίοδο.

Ιδιαίτερα γνωστό είναι το βυζαντινό κάστρο των Σερβίων. Ενώ λιγότερο γνωστό είναι το κάστρο των Λευκάρων. Γύρω στο 1390 η περιοχή των Σερβίων καταλήφθηκε από τους Τούρκους και απελευθερώθηκε μετά τη νικηφόρα μάχη του ελληνικού στρατού στη θέση Πόρτες κοντά στο Προσήλιο στις 10/10/1912. Μια από τις μεγαλύτερες καταστροφές που υπέστησαν τα Σέρβια ήταν τον Μάρτη του ’43, όταν καταστράφηκαν συθέμελα από τις ιταλικές δυνάμεις κατοχής. Από το 1999 ο Δήμος Σερβίων συμπεριλαμβάνει τα περισσότερα δημοτικά διαμερίσματα που βρίσκονται περιμετρικά της τεχνητής λίμνης της ΔΕΗ. Το 70% περίπου της έκτασής της βρίσκεται στην επικράτεια του Δήμου Σερβίων. Η τεχνητή λίμνη δημιουργήθηκε μετά το 1973, όταν γέμισε η λεκάνη του Αλιάκμονα μετά την κατασκευή του φράγματος «Πολυφύτου», που βρίσκεται στα όρια των Ιμέρων (δημ. διαμέρισμα Σερβίων) και του Δήμου Βελβεντού. Το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο της ΔΕΗ βρίσκεται κοντά στον εγκαταλειμμένο οικισμό του Πολύφυτου του Δήμου Βελβεντού.

Ο επισκέπτης της ευρύτερης περιοχής των Σερβίων, θα μείνει ενθουσιασμένος από την ποιότητα και την ποσότητα όσων θα αντικρίσει. Αρκεί να διαθέτει τον απαραίτητο χρόνο. Εμείς θα παρουσιάσουμε επιγραμματικά τα αξιοθέατα, μιας που είναι πολλά και ο χώρος μας περιορισμένος:

— Η εντυπωσιακή υψηλή γέφυρα Σερβίων πάνω από την τεχνητή λίμνη που ενώνει τη βόρεια και νότια ακτή της. Η θέα της από το χωριό Νεράιδα αλλά και μακρύτερα, από όλες τις περιμετρικά ορεινές περιοχές μένει αξέχαστη.

— Τα προϊστορικά ευρήματα στις ακτές της λίμνης και οι πανέμορφοι κολπίσκοι στις βόρειες και νότιες ακτές της.

— Τα εντυπωσιακά νησάκια που δημιουργούνται όταν η στάθμη της λίμνης ανεβαίνει (την άνοιξη και το καλοκαίρι), τα οποία ενώνονται πάλι με την ξηρά, όταν η στάθμη της λίμνης κατεβαίνει (το φθινόπωρο και χειμώνα). Στη λίμνη υπάρχουν πολλών ειδών ψάρια, τα οποία ψαρεύουν τόσο οι επαγγελματίες όσο και οι ερασιτέχνες ψαράδες της περιοχής αλλά και τουρίστες.

— Το Λαογραφικό Μουσείο που το λειτουργεί ο μορφωτικός όμιλος «Τα κάστρα» Σερβίων.

–Το μοναδικό στη δυτική Μακεδονία Βυζαντινό κάστρο (βυζαντινή ακρόπολη) με πύργους και δύο σειρές τειχών, καθώς και το άγνωστο (ίσως ακόμα και στις αρμόδιες υπηρεσίες) κάστρο των Λευκάρων.

— Βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες με σημαντικές τοιχογραφίες (στα Σέρβια, στο Τριγωνικό, στο Πλατανόρρευμα, στο Προσήλιο, στο Πολύρραχο, στα Κρανίδια, στις Γούλες). Τα ερείπια της Μεγάλης βασιλικής (11ος αι.) και σπηλαιοεκκλησιές με βυζαντινές τοιχογραφίες.

— Οι αξιοθαύμαστοι γεώτοποι που έχουν προταθεί για να αναγνωριστούν ως Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς προστατευόμενα από την ΟΥΝΕΣΚΟ είναι: Τέσσερα εντυπωσιακά φαράγγια, δύο εκατέρωθεν του λόφου των βυζαντινών μνημείων Σερβίων, ένα στο Προσήλιο και ένα νότια της Μεσιανής – Βαθυλάκκου.

— Πολλά μεγαλόπρεπα ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα βράχια που συνδέονται με θρύλους και παραδόσεις, όπως αυτό του «Μαρμαρωμένου βασιλιά», του «Αετού», της «Αρκούδας» κλπ. Το μεγάλο γεωλογικό ρήγμα, του οποίου το μέτωπο διακρίνεται εντυπωσιακά σε πολλές θέσεις των Σερβίων.

— Πανέμορφα είναι επίσης τα δύο πέτρινα τοξωτά βυζαντινά γεφύρια στα Σέρβια και στην Παλ. Καστανιά.

Γιορτινά έθιμα

Χρήσιμο είναι να γνωρίσουμε λόγω των ημερών που έρχονται, πώς οι κάτοικοι υποδέχονταν και γιόρταζαν τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά και τα Φώτα:

Την παραμονή των Χριστουγέννων, πολύ πριν ξημερώσει, ακούγονταν στις πόρτες των σπιτιών βροντερά χτυπήματα με τις «τζιουμανίκες» και τα «κάλαντα» και με τις φωνές των παιδιών: «κόλιαντα – κόλιαντα, Χριστός γεννιέται». Ανάγγελναν το χαρμόσυνο γεγονός της γέννησης του Χριστού και δέχονταν δώρα. Θα ήταν γρουσουζιά για τη νοικοκυρά να μην ανοίξει την πόρτα και να μη δώσει στα παιδιά δώρα, όπως κάστανα, μήλα, πορτοκάλια, ξυλοκέρατα, ζαχαρομπέμπιλα, σταφίδες και νομίσματα (μόνο στα συγγενικά παιδιά). Το ίδιο επαναλαμβανόταν οκτώ μέρες μετά, με τα «Σούρβα», όταν τα παιδιά την παραμονή του νέου έτους χτυπούσαν πάλι τις πόρτες των σπιτιών, για να αναγγείλουν τον ερχομό του, με τις κραυγές: «Σούρβα, σούρβα κ’ Αϊβασίλης κι χαρά μεγάλη. Χρόντς’ πολλούς».

Την ημέρα των Φώτων, νεόνυμφοι και νεοαρραβωνιασμένοι στα Σέρβια, δέχονταν την επίθεση των φίλων τους με βρεξίματα. «Τα βρεξίματα» με το νερό δε σταματούσαν, αν ο νεόνυμφος δεν έταζε «φιλιά», ένα γλέντι το οποίο και έπρεπε να πραγματοποιήσει σύντομα.

Την ημέρα της Πρωτοχρονιάς, αλλά και των Φώτων, όλοι σχεδόν οι νέοι των Σερβίων, ντύνονταν με στολές ευζωνικές ή αντάρτικες, και συγκεντρώνονταν κατά ομάδες και γυρνούσαν από το πρωί ως το βράδυ στα σπίτια των κατοίκων της πόλης και συγκέντρωναν μέσα σε μεγάλους κυλινδρικούς τενεκεδένιους κουμπαράδες χρήματα τα οποία διατίθενταν για φιλανθρωπικούς σκοπούς.  Πηγή: Ριζοσπάστης – Επιμέλεια: Ελένη Αργυρίου 

Τα Σέρβια σήμερα

Τα Σέρβια είναι μια από τις σημαντικότερες πόλεις του Ν. Κοζάνης. Βρίσκονται στις Β.Δ. απολήξεις των Πιερίων ορέων, 26 χλμ. Ν.Α.της Κοζάνης . Επίσης βρίσκονται 150 χλμ. Νοτιοδυτικά -δυτικά (ΝΔΔ) της Θεσσαλονίκης και 100 χλμ. Βόρειο-βόρειο δυτικά (ΒΒΔ) της Λάρισας. Από τα Σέρβια η οδική διαδρομή, μέσω Π. Καστανιάς ή Πλατανορρεύματος και Πιερίων, προς την Κατερίνη είναι μόλις 65 χλμ. Είναι η πλέον σύντομη και προσιτή διαδρομή από το Ν. Κοζάνης προς την Κατερίνη κατά την οποία ο ταξιδιώτης συναντάει μοναδικά τοπία και ανεπανάληπτες φυσικές ομορφιές.

Μετά την εφαρμογή του Νόμου “Καποδίστρια” από 1-1-1999 ο Δήμος Σερβίων έγινε διευρυμένος και συμπεριλαμβάνει πλέον τα περισσότερα Δημοτικά Διαμερίσματα που βρίσκονται περιμετρικά (βόρεια και νότια) της τεχνητής λίμνης της ΔΕΗ. Χωροταξικά η μεγαλύτερη έκταση της τεχνητής λίμνης (περίπου 70%) βρίσκεται πλέον στην επικράτεια του Δήμου Σερβίων. Δικαιολογημένα οι φορείς και οι κάτοικοι του Δήμου την αποκαλούν “Τεχνητή λίμνη Σερβίων”. Η “Τεχνητή λίμνη Σερβίων” δημιουργήθηκε μετά το 1973 όταν γέμισε η λεκάνη του ποταμού Αλιάκμονα μετά την κατασκευή του φράγματος “Πολυφύτου”, που βρίσκεται στα όρια των Ιμέρων (δημ. διαμέρισμα Σερβίων) και του Δήμου Βελβεντού. Το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο της ΔΕΗ (τρεις μονάδες των 125 ΜV) βρίσκεται κοντά στον εγκαταλειμμένο οικισμό του Πολύφυτου του Δήμου Βελβεντού.

Τα Δημοτικά Διαμερίσματα (πρώην κοινότητες) που αποτελούν το Δήμο Σερβίων είναι: βόρεια της λίμνης 1. Ο Βαθύλακκος (652) , 2. Η Μεσιανή (340), 3. Ο Ροδίτης ( 304), 4.Τα Λεύκαρα ( 231), 5. Η Νεράιδα (132), 6. Τα ΄Ιμερα (323), και νότια της λίμνης 7. Το Πλατανόρρευμα (1061), 8. Η παλιά Καστανιά (98 ), 9. Τα Σέρβια (4465, είναι 3290 της πόλης και 1175 της Νέας Λάβας και Νέας Καστανιάς μαζί), 10. Τα Κρανίδια (463), 11. Οι Αυλές (394), 12. Οι Γούλες (226), 13. Το Πολύρραχο (400 μαζί το Προσήλιο, 14. Το Τριγωνικό (402 ) και 15. Ο Μεταξάς (410). Κάποια από τα παραπάνω διαμερίσματα εμπεριέχουν οικισμούς με ιδιαίτερα δικά τους χαρακτηριστικά, όπως Το Προσήλιο που είναι οικισμός δυτικά του Πολυρράχου, Η Νέα Λάβα μαζί με τη Νέα Καστανιά είναι ενιαίος οικισμός μετεγκαταστημένος στα ανατολικά των Σερβίων, ο οικισμός της Παλιά Λάβας, ο οικισμός Καλύβια Σαρανταπόρου, ο οικισμός Κουβούκλια δυτικά του Ροδίτη και ο οικισμός Αύρα δυτικά των Ιμέρων.

Ο πληθυσμός του διευρυμένου Δήμου Σερβίων κατά την απογραφή 2001 ήταν 10.001 άτομα. Ο δήμος Σερβίων είναι τρίτος σε πληθυσμό και πρώτος σε έκταση στο Νομό Κοζάνης.

Ως προς την εκπαίδευση ο Δήμος Σερβίων έχει δύο κρατικούς παιδικούς σταθμούς, οκτώ νηπιαγωγεία, έξι δημοτικά σχολεία, ένα γυμνάσιο, ένα ενιαίο λύκειο και ένα επαγγελματικό λύκειο. Γίνονται προσπάθειες να δημιουργηθεί ή να μεταφερθεί ένα τμήμα Τ.Ε.Ι. στα Σέρβια.

Παράδοση

Υπάρχει πλούσια – παρθένα δημοτική και λαϊκή παράδοση με ποικιλία εθίμων τραγουδιών και χορών.

Ψάρεμα

Στη τεχνητή λίμνη Σερβίων υπάρχουν πολλών ειδών ψάρια, τα οποία ψαρεύουν τόσο οι επαγγελματίες όσο και οι ερασιτέχνες ψαράδες της περιοχής αλλά και τουρίστες. Είδη ψαριών: γουλιανοί (μέχρι 200 χλγ από τους πλέον ευμεγέθεις του κόσμου), γριβάδια, περκιά, κέφαλοι, πλατίκες, πεταλούδες κλπ.

Τουριστική υποδομή

Υπάρχουν στη Νεράιδα και τα Σέρβια ξενοδοχεία και ενοικιαζόμενα δωμάτια καθώς ταβέρνες, καφετέριες- αναψυκτήρια με πολύ μεγάλη ποιότητα παρεχόμενων υπηρεσιών και προϊόντων. Κάτω από τη Νεράιδα υπάρχουν οι εγκαταστάσεις του Ναυτικού ομίλου, όπου γίνονται ναυταθλητικές διοργανώσεις ενώ υπάρχει εκεί και ένα ειδυλλιακό αναψυκτήριο.

Συντάκτης: Λάζαρος Χατζηλαζαρίδης Διδάκτωρ Φιλοσοφίας ΑΠΘ – Γεωλόγος