Λέρος, θεϊκή επιλογή

Το περιβάλλον είναι τόσο φιλόξενο που γίνεται οικείο από την πρώτη στιγμή. Πρόκειται για έναν τόπο, με 8.500 κατοίκους και περίπου 53 τετρ. χλμ., που γαληνεύει τον επισκέπτη. Ήρεμο και απαλό το τοπίο. Παρ’ όλο που οι κορυφές των χαμηλών βουνών της φαίνονται ξερές και άγονες, κάτω στις ρίζες τους απλώνονται μικρές καταπράσινες πεδιάδες με πεύκα και ευκαλύπτους, με ελιές και πορτοκαλιές, με κλήματα γεμάτα σταφύλια και περιβόλια στολισμένα με λουλούδια και φορτωμένα με διάφορους καρπούς.

Εκεί όμως που η Λέρος είναι «άπαιχτη» είναι το υγρό στοιχείο. Περιβάλλεται βόρεια και ανατολικά από πολλά ακατοίκητα νησάκια – το μεγαλύτερο στα βόρεια, ο Αρχάγγελος. Κι αυτή στη μέση μοιάζει μια δαντελωτή κουκκίδα στο βραχόκηπο του Αιγαίου. Η Λέρος έχει 71 χλμ. δαντελωτών ακτών, ακανόνιστο σχήμα με γραφικούς κολπίσκους, γοητευτικές ακρογιαλιές κι ολόγυρα η καταγάλανη θάλασσα. Δυο ισθμοί και επτά όρμοι χωρίζουν το νησί σε τρία μέρη.

Και τα σπίτια της κατάλευκα. Άλλα σκόρπια και άλλα συγκεντρωμένα σε οικισμούς, συμπληρώνουν την εικόνα. Πρωτεύουσά της ο Πλάτανος με τα παλιά νεοκλασικά του αρχοντικά, μαζί με το Παντέλι και την Αγία Μαρίνα με το μικρό της λιμανάκι (το μεγάλο είναι στο Λακκί) έχουν σμίξει κι αποτελούν ένα πανέμορφο σύνολο που το βλέπεις από μακριά και χαίρεσαι, ριζωμένο δίπλα στο μικρό βουνό που στην κορυφή του βρίσκεται το κάστρο, ένα κάστρο που μετράει επτά αιώνες ζωής.

Πατριδογνωσία

Η Λέρος είναι καταχωρισμένη ως νησί της Άρτεμης στο υποθηκοφυλακείο των θεών του Ολύμπου. Επίσης είναι η πατρίδα του ιστορικού Φερεκύδη και του σκωπτικού ποιητή Δημόδοκου (γύρω στο 550 π.Χ.). Ο ναός της θεάς του κυνηγιού πιθανολογείται ότι βρισκόταν στο Παρθένι. Η μυθολογία συνδέει τη Λέρο και με την πόλη Καλυδώνα της Αιτωλίας. Όταν βασιλιάς της Καλυδώνας ήταν ο Οινέας, η θεά Άρτεμη έστειλε ένα αγριογούρουνο που κατέστρεφε τα χωράφια και τρομοκρατούσε τους ανθρώπους. Τότε ο μυθικός ήρωας Μελέαγρος, γιός του Οινέα και της Αλθέας, ανέλαβε να τον εξοντώσει. Η Άρτεμη θεώρησε ασέβεια και προσβολή αυτή την πράξη του Μελέαγρου και τον εκδικήθηκε φροντίζοντας να πεθάνει σύντομα.

Οι τέσσερις αδελφές του που θρηνούσαν ασταμάτητα για το χαμό του αδελφού τους έτυχαν της συμπόνοιας της Θεάς γι αυτό της μεταμόρφωσε σε πουλιά –τις γνωστές Μελεαγρίδες όρνιθες- και τις έφερε κοντά της στη Λέρο. Σημειωτέον ότι αναφορά στις Μελεαγρίδες κάνει ο Όμηρος και ο Οβίδιος στις «Μεταμορφώσεις» του. Επίσης συναντάμε τις Μελεαγρίδες στους «Δειπνοσοφιστές» του Αθηναίου, ενώ ο μύθος έγινε αφορμή έμπνευσης και από το Σοφοκλή, τον Ευρυπίδη, τον Φρύνιχο.

Πρώτοι κάτοικοί της Λέρου ήταν οι Φοίνικες, οι Λέλεγες και οι Κάρες. Τα αρχικά ίχνη κατοίκησης εντοπίσθηκαν στο Παρθένι και τη Γούρνα και ανήκουν στη Νεολιθική εποχή (4η χιλιετία π.Χ.). Σημαντικότερο μνημείο της προϊστορίας του νησιού είναι ο οικισμός της Κονταρίδας στο Παρθένι. Το νησί πήρε μέρος στον Τρωϊκό πόλεμο. Επίσης λόγω της γειτνίασης με τη Μίλητο αναπτύχθηκαν στενές οικονομικές, πολιτιστικές και πολιτικές σχέσεις και δέχτηκε έντονη επίδραση από τους Ίωνες.

Το 494 π.Χ. καταλήφθηκε από τους Πέρσες. Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο ακολούθησε το δημοκρατικό σύστημα των Αθηναίων. Οι ασφαλείς όρμοι της Λέρου συχνά ήταν καταφύγιο των εμπολέμων. Τελικά περιήλθε στην κυριαρχία των Σπαρτιατών και στα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των διαδόχων του ακολούθησε την τύχη των υπολοίπων Δωδεκανήσων.

Κάστρα και Ιππότες

Τα βυζαντινά χρόνια (τέλος 3ου αι. μ.Χ. και μετά) αφήνουν στο νησί αξιόλογα δείγματα εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής και οχυρωματικά έργα. Αυτή την περίοδο χτίσθηκε το κάστρο στο Παντέλι, που δεσπόζει στους οικισμούς της Αγίας Μαρίνας και του Πλάτανου. Από αυτό σώζονται σήμερα τρεις περίβολοι (οι δυο εσωτερικοί χρονολογούνται πριν το 1807) και πέντε εκκλησίες. Ένα άλλο, το κάστρο των Λεπίδων (Παλαιόκαστρο) ανήκει στους ελληνιστικούς χρόνους.

Ο ναός της Παναγιάς του Κάστρου χτίστηκε περί τα τέλη του 17ου αι. κι εδώ ο Λέριος μοναχός Δαμασκηνός λειτούργησε σχολή από το 1726. Η μονόχωρη τοιχογραφημένη εκκλησία της Αγ. Τριάδος ανήκει στους μεταβυζαντινούς χρόνους.

Το 1309 η Λέρος καταλήφθηκε από τους Ιωαννίτες Ιππότες. Την κράτησαν ως το 1522, που ήρθε η σειρά των Τούρκων. Στην Επανάσταση του 1821 ο Ιωάννης Συμπέκης και αρκετοί Λεριοί είχαν ενεργό συμμετοχή στον αγώνα. Το νησί έγινε σημαντική βάση ανεφοδιασμού του ελληνικού στόλου. Μετά το τέλος του αγώνα περιλήφθηκε στο ελεύθερο μέρος της Ελλάδας και υπαγόταν στη δικαιοδοσία του Εκτάκτου Επιτρόπου Ανατολικών Σποράδων. Με τη Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης του 1832 τα Δωδεκάνησα έμειναν έξω από τα όρια του νεοσυσταθέντος ελληνικού κράτους και η Λέρος ανήκε στο Σαντζάκι με πρωτεύουσα τη Χίο. Επειδή εθεωρείτο από τα προνομιούχα νησιά απολάμβανε ένα είδος αυτονομίας.

Η παιδεία στη Λέρο από το τέλος του 19ου αι. γνωρίζει μεγάλη άνθηση. Το 1822 χτίστηκε το ελληνικό σχολείο και αργότερα το 1886 η Αστική σχολή. Το 1912 το Νικολαϊδειο Παρθεναγωγείο και το Μαλαχίειο νηπιαγωγείο, όλα δωρεές προσώπων και της Αδελφότητας του Καϊρου. Την ίδια χρονιά (1912) το νησί κατά τον ιταλοτουρκικό πόλεμο καταλαμβάνεται από το ιταλικό θωρηκτό “San Giorgio” . Λόγω των εξαιρετικών φυσικών λιμανιών που διαθέτει οι Ιταλοί εξοπλίζουν τη Λέρο και τη μετατρέπουν σε ενισχυμένη ναυτική βάση και αεροναύσταθμο. Από το τέλος του 1920 γίνονται μεγάλα οχυρωματικά έργα και τη δεκαετία του 1930 κτίζεται μια ολόκληρη πόλη, το Λακκί. Φοβερά κτίρια που αντιστέκονται πεισματικά στον χρόνο, άψογη ρυμοτομία, πάρκα, ευκάλυπτοι, χαμηλά (το πολύ δίπατα ­ σπίτια) και «στρογγυλάδες» απίθανες στη συνοικία Παλατσίνα (τα παλάτια).

Το Λακκί μοιάζει με ξεχασμένη ευρωπαϊκή πόλη και δη ιταλική, γιατί Ιταλοί τη φρόντισαν. Μετέτρεψαν από το 1912 έως το 1948 τον γραφικό όρμο σε αληθινή ζηλευτή πόλη με χάρη, ευαισθησία και λειτουργικότητα. Ο παλιός κινηματογράφος μοιάζει με κόπια του Cine Paradiso και είχε, στα χρόνια τα παλιά, συρόμενη οροφή για να γίνεται καλοκαιρινός. Δίπλα του το φημισμένο ξενοδοχείο «Λέρος» που ήταν πολυτελείας και έμεναν βασιλιάδες που έκαναν βόλτες με τα κότερά τους, έπαιζαν στο καζίνο και έτρωγαν με πολύτιμα σκεύη. Λίγο πιο πέρα το απίθανο Δημοτικό Σχολείο με τις κρεμαστές καμάρες και την εκκλησία.

Το 1932 με τη Συνθήκη της Λωζάνης τα Δωδεκάνησα μένουν στην Ιταλία, η οποία με την πολιτική της αποσκοπούσε στον εξιταλισμό τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι εκείνη την περίοδο είχε απαγορευτεί η ελληνική παιδεία και διώχτηκε ο ορθόδοξος κλήρος.

Κατά τη διάρκεια του Β΄ παγκοσμίου πολέμου και μετά τη συνθηκολόγηση των Ιταλών, οι Γερμανοί στρέφονται εναντίον της Λέρου, την οποία υπερασπίζονται Ιταλοί και Άγγλοι. Η «Μάχη της Λέρου» είχε ως πρώτο θύμα (26 Σεπτεμβρίου 1943) το ένδοξο ελληνικό αντιτορπιλικό «Βασίλισσα Όλγα» και το αγγλικό “Intrepid”. Και ποιος δεν έχει ακούσει για τη δράση του ένδοξου μικρού αντιτορπιλικού μας; Το «Βασίλισσα Όλγα» ήταν ένα πλοιάριο 1.300 τόνων με 4 πυροβόλα των 137 χιλιοστών, 4 ταχυβόλα των 37, δυο τορπιλοσωλήνες, 2 εκτοξευτές βυθού. Το πλήρωμά του ήταν 230-240 άνδρες. Είχε διανύσει χιλιάδες μίλια, οργώνοντας τον Ινδικό και τη Μεσόγειο, στο πλευρό των Συμμάχων.

Στις 18 Νοεμβρίου το νησί μετά από σκληρές μάχες καταλαμβάνεται από τους Γερμανούς, που παραμένουν στη Λέρο ως τις 8 Μαϊου που παραδόθηκε η Γερμανία. Συνέχισε η Αγγλική κατοχή που κράτησε ως τις 31 Μαϊου 1947. Τα βάσανα και οι κατοχές τελειώνουν στις 7 Μαρτίου 1948 όταν η Λέρος, μαζί με τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα, επανεντάσσεται στον εθνικό κορμό. 

Το Πολεμικό Μουσείο

Η Λέρος εξαιτίας της γεωστρατηγικής της θέσης και του εξαιρετικού φυσικού λιμανιού στο Λακκί, αποτέλεσε ιταλική ναυτική βάση της Ανατολικής Μεσογείου από τη δεκαετία του 1930. «Μάλτα του Αιγαίου» ονόμαζαν οι Ιταλοί τη Λέρο και επένδυσαν πολλά επάνω της. Έφτιαξαν φοβερό ναύσταθμο, κτίρια υποδομής και άρχισαν ακόμη και να τρυπάνε βουνά. Λένε μάλιστα πως πριν, το Λακκί ήταν ένας μεγάλος λάκκος με νερό και για να τον αποξηράνουν φύτεψαν πολλούς ευκάλυπτους –δέντρα που χρειάζονται πολύ νερό.

Με τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας το Σεπτέμβριο του 1943 οι Γερμανοί επεχείρησαν να καταλάβουν τα Δωδεκάνησα που βρίσκονταν στον έλεγχο των πρώην συμμάχων τους. Τα ιταλικά στρατεύματα προσπάθησαν να αμυνθούν με τη βοήθεια κάποιων βρετανικών στρατευμάτων που ήρθαν σε βοήθεια. Η σφοδρότερη σύγκρουση έγινε στη Λέρο όπου και οι δυο αντίπαλοι συγκέντρωναν μεγάλη δύναμη πυρός. Η μάχη στο νησί διήρκεσε τρεις μέρες και εδώ σημειώθηκε η τελευταία σημαντική νίκη για τις δυνάμεις του άξονα.

Στη Λέρο παίχτηκε ένα πολιτικοδιπλωματικό παιχνίδι σκακιού, απίστευτης πολυπλοκότητας, όχι μόνο με την Αγγλία, τη Γερμανία και την Ιταλία, αλλά και με την Τουρκία και τη Ρωσία. Η παρέμβαση των Ιταλών με βάση ένα πλήρως οργανωμένο σχεδιασμό, ήδη από το 1923 μετέβαλε ολόκληρο το νησί σε ένα οργανωμένο και άρτιο τεχνολογικά αεροναυτικό σταθμό. Η Λέρος είχε συγκροτηθεί και οργανωθεί ως κομβικό στρατηγικό σημείο για τις ιταλικές ναυτικές δυνάμεις και κατ’ επέκταση του Άξονα συνολικά. Είχε μετατραπεί σε «Μάλτα των Ιταλών», καθότι στη γεωπολιτική του Μεσοπολέμου τα ιταλικά Δωδεκάνησα τοποθετούνται απέναντι στα σχέδια της αγγλικής διείσδυσης στη Μέση Ανατολή. Οι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι η μάχη της Λέρου και η αποτυχία των Συμμάχων στο Αιγαίο αποτέλεσε το κύκνειο άσμα του ναζισμού.

Όταν στις 5 Οκτωβρίου 1943 βομβαρδίστηκε και βυθίστηκε η ιταλική κανονιοφόρος Legnano (το πλοίο που έφερε το σήμα του ναυάρχου Mascerpa), αποφασίστηκε να σταλεί το πλήρωμα του, μια διμοιρία ναυτών, για να ενισχύσουν την ευαίσθητη άμυνα της περιοχής. Κι όταν το νησί καταλήφθηκε από τους Γερμανούς, η Μερικιά συνέχισε να είναι χώρος φύλαξης πολεμοφοδίων, μέχρι την απελευθέρωση, οπότε οι αποθήκες άδειασαν και εγκαταλείφθηκε.

Σήμερα έχουν μετατραπεί στο μεγαλύτερο ανοικτό μουσείο Στρατιωτικής Αρχαιολογίας στη χώρα μας. Mε πρωτοβουλία της Επιχείρησης Πολιτιστικής Οικονομικής Ανάπτυξης και Πρόνοιας του Δήμου Λέρου στη Μερικιά, ένα από τα πολλά τούνελ, έχει αναστηλωθεί με πολύ προσοχή και σεβασμό και έχει μετατραπεί σε Πολεμικό Μουσείο. Στον υποβλητικό του χώρο φιλοξενούνται πλήθος εκθεμάτων (φωτογραφίες, στολές, γραφομηχανές, έγγραφα, πολεμικό υλικό της εποχής εκείνης) και στο τέλος του τούνελ έχει δημιουργηθεί ειδικός χώρος όπου προβάλλεται ταινία μικρού μήκους με θέμα τη μάχη της Λέρου. Στον εξωτερικό χώρο του τούνελ υπάρχει εκθεσιακό πάρκο με διάφορα στρατιωτικά οχήματα, άρματα των Ενόπλων Δυνάμεων και ένα αεροπλάνο F-104G, προσφορά του Γενικού Επιτελείου Αεροπορίας.

Αυτό που μένει στον επισκέπτη του Πολεμικού Μουσείου Τούνελ της Μερικιάς είναι η περιήγηση στο χρόνο και στην πολεμική ιστορία του μικρού νησιού, το οποίο (σε έναν άσκοπο πόλεμο) βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα και υπέστη τόσες πολλές καταστροφές. Πενήντα δύο μέρες κράτησε η μάχη της Λέρου, αρχίζοντας από την ημέρα της βύθισης του αντιτορπιλικού «Βασίλισσα Όλγα» έως και την κατάληψή της από τις γερμανικές δυνάμεις. Ερειπωμένες τεράστιες στρατιωτικές εγκαταστάσεις, μεγάλα κανόνια σαν του Ναβαρόνε, βάση υποβρυχίων, ένας μεγάλος σκουριασμένος γερανός από το Τορίνο κάποτε τοποθετούσε υδροπλάνα, στοές σκαμένες μέσα στα βουνά, καταφύγια και μυστικές εγκαταστάσεις, ένα χειρουργείο στην καρδιά του βουνού συνθέτουν μια περιπέτεια σαν από κινηματογραφική ταινία. Ευαίσθητες ανθρώπινες ιστορίες από Έλληνες, Ιταλούς, ‘Αγγλους και Γερμανούς, σκληρούς άντρες που κλαίνε, εκτελέσεις, έρωτες και περιπέτειες, σαν χρονομηχανή μάς ταξιδεύουν πίσω, στην πόρτα του αεροπλάνου που πήδαγαν οι αλεξιπτωτιστές για να καταλάβουν τη Λέρο…

Κάποιες από τις στοές για πολλά χρόνια η Κτηματική Εταιρία του Δημοσίου τις νοίκιαζε σε κτηνοτρόφους για στάνες! Ακόμα και σήμερα υπάρχουν ατέλειωτα τούνελ στα σωθικά του νησιού, απομεινάρια της ιταλικής κατοχής. Τα είχαν δημιουργήσει για την αποθήκευση οπλισμού και καταφύγια. Ένα έργο τρομακτικό σε σύλληψη και εκτέλεση για τα δεδομένα εκείνης της εποχής.

Το Λακκί

Το Λακκί ανακαλεί στη μνήμη του επισκέπτη ξεχασμένο σκηνικό από ταινία μεσοπολέμου. «Αρ ντεκό» κτίρια, βουλεβάρτα, βίλες, δενδροστοιχίες και παραλιακός δρόμος με χαρακτηριστικά κολονάκια και φανοστάτες. Κυριολεκτικά και μεταφορικά, δείγματα μιας αισθητικής που συνδέεται άμεσα με γεγονότα ιστορικά. Για το αναμφισβήτητα πρωτοποριακό αρχιτεκτονικό στυλ υπεύθυνοι είναι Ιταλοί αρχιτέκτονες και πολεοδόμοι που υπάκουαν στις διαταγές των Ιταλών διοικητών της Δωδεκανήσου Mario Lago και Cesare de Vecchi, οι οποίοι δεν έκαναν τίποτε άλλο από το να δίνουν εντολές για να κατασκευασθούν κτίρια που θα αναδείκνυαν τη δόξα της Ιταλίας στα πρότυπα της Ναυτικής Αυτοκρατορίας της Βενετίας.

Ένα μείγμα κλασικής νεοφουτουριστικής και ρασιοναλιστικής αρχιτεκτονικής που αντανακλούσε την αποικιοκρατική φιλοσοφία «της κυρίαρχης εθνότητας» στην εποχή του Μεσοπολέμου στην Ιταλία. Η πόλη σχεδιάσθηκε πιθανότατα από τον αρχιτέκτονα Rodolfo Petracco. Είναι από τα τρία μοναδικά οικιστικά σύνολα κτισμένα με το Διεθνές Στυλ (τα άλλα δυο είναι η Saudabia στην Ιταλία και η περιοχή Weissenhof στη Στουτγάρδη).

Για τη θεμελίωση των κτιριακών συγκροτημάτων μεταφέρθηκαν κορμοί δέντρων που τους σφήνωναν στο έδαφος, όπου αυτό ήταν μαλακό και επικίνδυνο από τα πολλά νερά. Επάνω στους σφηνωμένους κορμούς κάρφωναν σιδερένιες δοκούς, ακολουθούσε λιθόστρωση και κατόπιν έριχναν ενισχυμένο σκυρόδεμα. Έτσι φτιάχτηκε η Δημοτική Αγορά με τον εντυπωσιακό πύργο- ρολόϊ και το κυκλικό περιστύλιο, το ξενοδοχείο «Λέρος» (πρώην Albergo Roma, όπου διέμεναν σύζυγοι η συγγενείς Ιταλών στρατιωτικών) με το εφαπτόμενο κινηματοθέατρο ( Cinema e Teatro), που αρχικά ήταν σκεπασμένο κι εδώ λειτούργησε η πρώτη κινηματογραφική μηχανή προβολής στην Ελλάδα!

Ενδιαφέρον προκαλούν και το ιταλικό Τελωνείο (σήμερα στεγάζει την αστυνομία), η Εκκλησία του Αγίου Νικολάου Λακκίου (πρωην Αγίου Φραγκίσκου – βλέπε φώτο) ανεγέρθηκε απο τον Ιταλό Αρχιτέκτονα Bernabiti Armando, ο οποίος μάλλον ειναι υπεύθυνος για τον σχεδιασμό του οικισμού του Λακκίου Λέρου, αλλά και της Ρόδου και Κώ. Με τον Βομβαρδισμό του λακκίου, η ζημιά του ναού ήταν τόσο μεγάλη με μιά τρύπα τεράστια στο μεσο της μεγάλο μερος ανατολικής πλευράς.
Το 1953 ανετέθη η αποκατάσταση του στον Πατέρα Δημητρίου Χολέβα (Παπα-Xολέβα) και καθηγητου Φιλολογίας – Αρχαιολογίας στο Γυμνάσιο Λέρου. Το έργο της αποκατάστασης ολοκλήρώθηκε εντός 4-5 μήνες με όλα τα προβλεπόμενα υλικα και οικοδομικές άδειες. Επίσης ενδιαφέρον προκαλεί και το μεγάλο κτίριο της Ναυτικής Διοίκησης με Βάση Υδροπλάνων (σήμερα Γυμνάσιο), η Caserma di Regina (Βασιλικός Στρατώνας), το Ναυτικό Νοσοκομείο και άλλα έργα που έδωσαν την ευρωπαϊκή μοναδικότητα και παγκόσμια αποκλειστικότητα στο Λακκί.

Ένας παλιός Λεριός θυμάται: «Οι Ιταλοί κατέφθασαν στη Λέρο 13 Μαίου 1912 με τα πολεμικά τους πλοία San Giorgio, Regina Margarita και Regina Elena. Την ίδια μέρα το ιταλικό καταδρομικό Pisa αποβίβασε ιταλικά αγήματα. Από εκεί ανέβηκαν στο κάστρο όπου ύψωσαν την σημαία τους. Στο Παρθένι εγκατέστησαν κανόνια κι από εδώ ξεκίνησε η πρώτη επιχείρηση πέντε τορπιλοβόλων για παραβίαση των Δαρδανελίων. Το καλοκαίρι του 1914, κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, πολεμικά πλοία του αγγλικού στόλου επισκέπτονταν συχνά τα λιμάνια του Λακκιού και του Παρθενιού για τις ανάγκες του πολέμου».

Τότε το Λακκί ήταν ένας ταπεινός Αιγαιοπελαγίτικος οικισμός με χαμηλά σπίτια, καφενεδάκια και μια γραφική παραλία. Να εξηγούμαστε: Αναμφίβολα ανθελληνική και απάνθρωπη ήταν η πολιτική του φανατικού φασίστα De Vecchi. Απαγόρευσε την ελληνική γλώσσα, έκλεισε τα σχολεία και δεν σεβάσθηκε ούτε στο ελάχιστο την πνευματική κληρονομιά της Δωδεκανήσου. Οι ντόπιοι δικαιολογημένα έχουν αρνητικές αναμνήσεις από τα μεγαλόπνοα, μεγαλοϊδεατικά οράματα της Ιταλίας. Όμως κανείς δεν αμφιβάλλει ότι η αρχιτεκτονική έκφραση της πόλης είναι μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς. Γι αυτό τα κτίρια εκείνης της εποχής πρέπει να διατηρηθούν διατηρητέα. Το Λακκί μπορεί και δικαιούται να αναδειχθεί σε διδακτικό εργαστήριο για έρευνα και μελέτη σε θέματα αρχιτεκτονικής και περιβάλλοντος και επιπλέον πρέπει να συμπεριληφθεί στον κατάλογο της UNESCO.

Πιο πέρα το Κρατικό Θεραπευτήριο. Είχε φτιαχτεί από τους Ιταλούς για να στεγάσει τον αεροναύσταθμο G. Rosseti. Κάποτε εδώ υπήρχαν και τρία μεγάλα υπόστεγα για τα υδροπλάνα. Στον Τέμενο εκεί που ήταν παλιά η βιομηχανική ζώνη τώρα στεγάζεται το κτίριο της ΔΕΗ (πρώην SIER). Δίπλα ακριβώς υπήρχε το εργοστάσιο αεριούχων ποτών Dolgiani. Αμέσως μετά το ξυλουργείο του Ιταλού Pengo, που διέθετε τη μοναδική μηχανή κοπής και επεξεργασίας ξύλου. Εκεί κοντά βρισκόταν και το καθολικό νεκροταφείο, που τώρα λειτουργεί ως ορθόδοξο. Άλλες εποχές, λίγο μαγικές…

Το Λακκί βρίσκεται τέσσερα χιλιόμετρα από το πιο γνωστό σήμερα λιμάνι της Αγίας Μαρίνας, στις νοτιοδυτικές ακτές του νησιού. Παρουσιάζει την εικόνα μιας τεράστιας λίμνης, η οποία έχει ένα άνοιγμα μόλις 400 μέτρα στην πλευρά της θάλασσας. Επηρεάζεται μονάχα από νότιους και νοτιοδυτικούς ανέμους. Το φυσικό αυτό χάρισμα ήταν και ο λόγος για τον οποίο το διάλεξαν οι Ιταλοί κατακτητές για να δημιουργήσουν το ναύσταθμό τους. Και το δικό μας Πολεμικό Ναυτικό διατηρεί μεγάλη βάση στο Λακκί, απέναντι από το «πολιτικό» λιμάνι, δίπλα στο εγκαταλελειμμένο τεράστιο κτίσμα της πάλαι ποτέ Βασιλικής Τεχνικής Σχολής και μετέπειτα φυλακής πολιτικών κρατουμένων.

Σήμερα η πόλη διαθέτει σύγχρονες λιμενικές εγκαταστάσεις και δυο μονάδες εξυπηρέτησης σκαφών αναψυχής. Μοντέρνα αγορά για τα ψώνια, ξενοδοχειακές μονάδες, εστιατόρια, κέντρα διασκέδασης και ήσυχες παραλίες για να κάνετε τις βουτιές σας. Αξιόλογο ενδιαφέρον παρουσιάζει και το «Μνημείο των πεσόντων» του αντιτορπιλικού «Β. Όλγα». Ίσως δεν υπάρχει άλλο νησί με τόσα μνημεία: Μνημείο για τους Γερμανούς στρατιώτες, μνημείο για τους Ιταλούς στρατιώτες, μνημείο στο Αγγλικό κοιμητήριο στα Άλιντα, μνημείο του Ελληνικού πολεμικού Α/Τ «Αδρίας» και το μνημείο του Α/Τ «Βασίλισσα Όλγα».

Αγία Μαρίνα- Πλάτανος- Παντέλι

Ο Πλάτανος, η πρωτεύουσα του νησιού, η Αγιά Μαρίνα, που δέχεται τα πλοία της γραμμής όταν φυσούν νοτιάδες και το γραφικό Παντέλι δεν ξεχωρίζουν μεταξύ τους. Αποτελούν σχεδόν ενιαίο οικιστικό σύνολο που σκαρφαλώνει προς το κάστρο και τους γύρω λόφους, απλώνεται με κυρίαρχο το άσπρο χρώμα και βουτάει στη γαλαζοπράσινη θάλασσα.

Στον Πλάτανο διατηρούνται πολλά παραδοσιακά σπίτια και κάνοντας μια βόλτα θα δείτε το Αυλάκι με τις βρύσες που τρέχουν πεντακάθαρο νερό από τις πηγές του Παληοασκλούπη, τα νεοκλασικά του Δημαρχείου, τις εκκλησίες του Χριστού και του Σταυρού, αλλά και την Αγία Παρασκευή που ήταν η παλιά μητρόπολη.

Τόσο στο Παντέλι με τις ψαροταβέρνες, όσο και στην Αγιά Μαρίνα μπορείς να πάρεις μια δυνατή γεύση της Λέρου μπαίνοντας στα στενά γραφικά δρομάκια. H Αγία Μαρίνα από τη μια πλευρά της έχει «φύλακα» το Μπρούζι – το παλιό ρωμαϊκό φρούριο- που έχει μέσα ψηφιδωτά, τοξοειδείς κατασκευές και λείψανα υδραγωγείου, το οποίο μέχρι το ’88 δούλευε ως καρνάγιο. Από την άλλη πλευρά βρίσκεται ο ιστορικός ανεμόμυλος, κτισμένος μέσα στο νερό. Όπως λένε οι ντόπιοι δωρίστηκε στις αρχές του αιώνα στο νησί από έναν πλούσιο Λεριό-Αιγυπτιώτη. Στην Αγία Μαρίνα συγκεντρώνεται η περισσότερη κίνηση του νησιού, αφού εδώ βρίσκονται τα πιο πολλά μπαράκια, οι καφετέριες, οι ταβέρνες και τα καφενεία.

Το Κάστρο της Παναγιάς

Πάνω από τη σειρά των ανεμόμυλων και σε ύψος 400 μ. από τη θάλασσα, στον λόφο Απιτύκι η Πιτύκι ορθώνεται το κάστρο. Είτε πάρεις τον ασφάλτινο δρόμο με το αυτοκίνητο, είτε αντέχεις ν΄ ανέβεις τα 499 σκαλιά, θα νιώσεις την εξουσία του στον χώρο. Από εδώ μπορεί κανείς ν’ αγναντέψει όχι μονάχα όλο το νησί, αλλά κι ολόγυρα την Κάλυμνο, την Πάτμο, τους Λειψούς, δεκάδες άλλα νησιά και βραχονήσια και πέρα στα βάθη της ανατολής, τα βουνά της Τουρκίας.

Στη δυτική πλευρά του κάστρου υπάρχει το θρησκευτικό σύμβολο του νησιού ο ναός της Παναγιάς. Πλήθος κόσμου ακολουθεί την ίδια διαδρομή κάθε Δεκαπενταύγουστο για να προσκυνήσει τη χάρη Της. Οι μανάδες κάθε 14 Αυγούστου ντύνουν στα μαύρα τα ταμένα παιδιά τους, κάνουν άρτο, ανεβαίνουν με τα πόδια τα 499 σκαλιά και βγάζουν τα μαύρα μετά τον εσπερινό για να τα αφήσουν στην Παναγιά.

Το κάστρο ακόμα πιο ωραίο στην όψη είναι τη νύχτα που φωτίζεται. Χτίστηκε πάνω σε αρχαία ερείπια στους βυζαντινούς χρόνους και η ανασκαφή αποκάλυψε τάφο του 7ου αιώνα π.Χ.. Την οριστική του μορφή την πήρε με συμπληρώσεις του Τάγματος των Ιπποτών του Αγ. Ιωάννη και των Ενετών. Επίσης οι Ιταλοί στην περίοδο του Μεσοπολέμου το οχύρωσαν σαν παρατηρητήριο για να σωθεί στις μέρες μας σχεδόν ακέραιο, φιλοξενώντας το εκκλησιαστικό μουσείο. Οι πρόσφατες ανασκαφές έχουν φέρει στο φως γύρω στους 7-8 ναούς της νεοελληνιστικής περιόδου και ένας από αυτούς είναι του Αγνώστου Μάρτυρος.

Η περίφημη καμπάνα, από μπρούντζο κι ασήμι, είναι φτιαγμένη από Ρώσους τεχνίτες. Σύμφωνα με την παράδοση η εικόνα εμφανίστηκε από τη θάλασσα μέσα σε μια βάρκα και εγκαταστάθηκε από θαύμα στο μπαρουτχανέ (πυριτιδαποθήκη) ανάμεσα σε δυο αναμμένες λαμπάδες, παρά τις προσπάθειες του Τούρκου Αγά να την απομακρύνει. Ο μονόχωρος ναός οικοδομήθηκε μετά το 1669, ανακαινίστηκε και διευρύνθηκε το 1719 και εγκαινιάστηκε από τον Μητροπολίτη Καρπάθου Νεόφυτο Γαρμάνη.

Αναφορά στο κάστρο κάνει και ο γνωστός για τους μυστηριώδεις χάρτες του ναύαρχος Πίρι Ρέϊς, ο οποίος στις αρχές του 16ου αι. συνόδευε τον Κεμάλ Ρέϊς στην αποτυχημένη προσπάθεια των Τούρκων να καταλάβουν το κάστρο. Η φήμη του ναού είχε ξεπεράσει τα όρια του νησιού και κάποτε προσήλκυε περισσότερους πιστούς κι από τη Μεγαλόχαρη της Τήνου και Χριστιανούς απ όλη τη Μικρά Ασία όταν ο χριστιανισμός εκεί είχε εκλείψει και οι Μητροπόλεις είχαν υποβιβαστεί σε επισκοπές. Πολύτιμο κειμήλιο αποτελεί η μικρών διαστάσεων εικόνα της Θεοτόκου Βρεφοκρατούσας, που είναι τοποθετημένη σε χρυσάργυρη επένδυση και φιλοτεχνήθηκε το 1732. Επίσης ο ναός διαθέτει χρυσοποίκιλτο τέμπλο, δεσποτικές ξεχωριστής ποιότητας εικόνες και διάφορα εκκλησιαστικά κειμήλια και σπάνια χειρόγραφα που εκτίθενται στο παρακείμενο μουσείο.

Τέλος στο κάστρο μπορείτε να επισκεφθείτε τις μεγάλες υπόγειες αποθήκες και δεξαμενές νερού.

Ο Ξηρόκαμπος

Μικρός οικισμός, παλιό παραθαλάσσιο χωριουδάκι. Απέχει μόλις 7 χλμ. από την Αγία Μαρίνα και βρίσκεται στο νοτιότερο σημείο του νησιού. Στον κόλπο ξεπροβάλλουν οι μικρές νησίδες Γλαρονήσι και Βελόνα κι απέναντι, στο ένα ναυτικό μίλι, ξεκινάει η Κάλυμνος. Είναι η αγαπημένη περιοχή των ψαροντουφεκάδων, ενώ αποτελεί ιδανικό και για μπάνιο γιατί έχει αμμουδερή παραλία και πεντακάθαρα νερά. Τα νερά είναι τόσο διαυγή που μπορείτε να δείτε καθαρά σε βάθος 35- 45 μ. Εδώ λειτουργεί και σχολή εκπαίδευσης αυτοδυτών. Υπάρχει δυνατότητα ελεύθερης κατάδυσης η με φιάλες. Η θερμοκρασία των νερών είναι: Μάιος-Ιούνιος 20/21°C. Σεπτέμβριος-Οκτωβρίου23/24° C.

Λίγο μετά το εκκλησάκι του Αγ. Βλάση βρίσκουμε την πινακίδα που μας οδηγεί στο κάστρο των Λεπίδων (Παλιόκαστρο). Είναι στην κορυφή του λόφου και θεωρείται το παλαιότερο στο νησί, χτισμένο στα ερείπια αρχαίας ακρόπολης που χρονολογείται από το 2500 π.Χ. Στην πρωτοχριστιανική περίοδο χτίστηκε μεγάλη βασιλική εκκλησία. Η εκκλησία της Παναγίας που βρίσκεται στο εσωτερικό του κάστρου είναι χτισμένη από τον 4ο αι. μ.Χ. και ανακαινίστηκε αργότερα. Στο προαύλιο της υπάρχει μισοκατεστραμένο μωσαϊκό. Τα τείχη Β.Α. του λόφου είναι κυκλώπεια και κάθε μια από τις πέτρες τους ζυγίζει περίπου 500 κιλά.

Εδώ, στην άκρη του φυσικού φιορδ βρίσκεται στριμωγμένο ανάμεσα σε δύο μεγάλα βράχια (που αποτελούν τη στέγη του), το λιλιπούτειο εκκλησάκι της Παναγιάς της Καβουράδαινας, ένα από τα ομορφότερα εκκλησάκια της Λέρου. Το καμπαναριό της κοιτάει στη θάλασσα. Κατηφορίζω στα σκαλάκια και μπροστά μου ξεπροβάλλει η εσοχή του βράχου της Παναγιάς. Το Ιερό δεν είναι παρά η κόψη του βράχου και η εικόνα της Παναγίας στολίζεται με ένα τεράστιο καβούρι. Αυτοί που χωράνε μέσα στο ξωκκλήσι μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού! Λένε πως το σημείο αυτό ήταν βάση αρχαίου φρυκτωρίου (οικοδόμημα στο οποίο άναβαν φωτιές με σκοπό τη μετάδοση κάποιου μηνύματος).

Σύμφωνα με την παράδοση κάποιος ψαράς καθώς μάζευε κοχύλια δαγκώθηκε από κάβουρα. Εκείνη τη στιγμή είδε στα βράχια την εικόνα της Παναγίας. Αμέσως προσευχήθηκε και η πληγή έκλεισε. Βλέποντας το θαύμα πήρε την εικόνα και με ευλάβεια την πήγε στην εκκλησία διηγούμενος στους συμπατριώτες του το γεγονός. Το ίδιο βράδυ είδε όνειρο μια μαυροφορεμένη γυναίκα που του είπε: «να με ξαναβάλεις στο ίδιο σημείο που με βρήκες». Την άλλη μέρα το πρωί μετά από έρευνες ξαναβρέθηκε η εικόνα στο ίδιο σημείο των βράχων, που ήταν και την προηγούμενη. Μετά από αυτά αποφασίστηκε να χτιστεί μια μικρή εκκλησία στο σημείο που βρέθηκε η εικόνα.

Μία άλλη εικασία είναι ότι φτιάχτηκε στα 1796 από Λεριούς μαστόρους κατά παραγγελία ενός ψαρά από την Κάλυμνο. Ψαρεύοντας καβούρια με καμάκι ο Καλύμνιος ανέσυρε μια σανίδα γεμάτη καβουρομάνες και οστρακοειδή και όταν την καθάρισε είδε ότι επάνω της ήταν ζωγραφισμένη η εικόνα της Παναγίας. Την ονόμασε Καβουράδαινα και την έβαλε στο εικονοστάσιο του σπιτιού του στην Κάλυμνο. Την ίδια νύχτα στον ύπνο του εμφανίσθηκε μια μαυροφορεμένη γυναίκα και του είπε: «Πήγαινέ με πίσω και χτίσε το σπιτάκι μου». Την επόμενη μέρα πήγε και έβαλε μαστόρους να χτίσουν μια μικρή εκκλησία κοντά στο σημείο που βρήκε την εικόνα. Όμως η Παναγία ξαναεμφανίσθηκε στον ύπνο του τρεις μέρες μετά. Ο ψαράς αναγκάσθηκε να επιστρέψει στη Λέρο, είδε το εκκλησάκι γκρεμισμένο και την εικόνα στον ίδιο βράχο που τη βρήκε. Υπακούοντας στις εντολές Της έχτισε ξανά το εκκλησάκι στο ακριβές σημείο της ανεύρεσης. Η παλιά εικόνα σήμερα βρίσκεται στο εκκλησιαστικό μουσείο στο Κάστρο και η Παναγιά η Καβουράδαινα γιορτάζει στις 8 Αυγούστου. 

Άλλα αξιοθέατα

– Το Πατριαρχείο στο Κριθώνι. Πήρε το όνομά του από τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Σωφρόνιο που έμενε εδώ όταν ερχόταν στο αγαπημένο του νησί. Ένα νεοκλασικό αρχοντικό που διαθέτει συνεδριακό κέντρο 150 θέσεων, ενώ έχει στην αυλή του μικρή εκκλησία του Αγίου Σωφρόνιου. Εδώ κατοικεί ο Μητροπολίτης Λέρου –Καλύμνου και Αστυπάλαιας.

– Άγιος Ισίδωρος στην Καμάρα (Κόκκαλη). Το πιο πολυφωτογραφημένο εκκλησάκι του νησιού που μοιάζει να αναδύεται από ένα βράχο μέσα στη θάλασσα.

– Δυτικά βρίσκεται ο κόλπος της Γούρνας με τα ρηχά νερά, που κάποτε ήταν βιότοπος για τα αποδημητικά πουλιά. Έχει αρμυρίκια, σκοπέλους, βράχια και το… προνόμιο να φιλοξενεί τα λεγόμενα «δάκρυα» – τα μικρά λευκά λουλουδάκια με το μεθυστικό άρωμα. Αν πάτε στην άκρη του όρμου και καθίσετε στον περίβολο της εκκλησίας του Αϊ-Γιώργη που «κρέμεται» πάνω απ’ τη θάλασσα, θα απολαύσετε ένα μαγευτικό δειλινό.

– Τρία χιλιόμετρα μετά τον Πλάτανο βρίσκεται το τουριστικότερο σημείο του νησιού, τα Άλιντα, όπου χτυπά η τουριστική καρδιά του νησιού και η περιοχή σφύζει από ζωή και… ξενοδοχεία. Εδώ αξίζει να δει κανείς τον Πύργο του Μπελλένη, κομψό αναπαλαιωμένο αρχοντικό, που φιλοξενεί το λαογραφικό και ιστορικό μουσείο.

– Αρχαιολογικό Μουσείο. Λειτουργεί στην Αγία Μαρίνα. Περιλαμβάνει μικρά αρχαία χρηστικά αντικείμενα, επιγραφές κι ένα ανάγλυφο της κλασσικής εποχής, το οποίο παριστάνει έναν γέροντα με το μπαστούνι του.

– Κάτω από τον Πλάτανο βρίσκεται το Παντέλι. Μικρό, γραφικό χωριουδάκι με γνήσιο νησιωτικό χαρακτήρα. Παλιά παραδοσιακά σπίτια, βάρκες, καίκια, θαλαμηγοί, ψαροταβέρνες συνθέτουν την ειδυλλιακή εικόνα με φόντο στο γαλάζιο της θάλασσας το νησάκι της Αγ. Κυριακής.

– Μετά το Πολεμικό Μουσείο Μερικιάς αρχίζει χωματόδρομος, αλλά αξίζει να συνεχίσετε. Θα φθάσετε στο ακρωτήρι Κατσούνι και θα δείτε τα κτίρια στρατωνισμού, το χώρο της μηχανής που τραβούσε το ανθυποβρυχιακό δίκτυο, την κολόνα που τύλιγε το καλώδια με τα διάφορα εμπόδια που έκλειναν την είσοδο του κόλπου, τις βάσεις των πυροβόλων της 250 και 270 πυροβολαρχίας και το μισογκρεμισμένο παρατηρητήριο.

Εκκλησιαστικά μνημεία

Σπάνια βυζαντινά εκκλησιαστικά μνημεία υπάρχουν στη Λέρο, εκατό συνολικά: Ο ναός του Ιωάννη του Θεολόγου στο Λακκί (που έσωσε τους κατοίκους από τον βομβαρδισμό των Γερμανών), από τις αξιολογότερες στα Δωδεκάνησα με υπέροχα ψηφιδωτά του 11ου αι. Ο Αγ. Ζαχαρίας στη Μερικιά, οι Αγ. Απόστολοι στην Καμάρα, ο Αγ. Πέτρος στο Δρυμώνα, ο Αγ. Γεώργιος στο Παρθένι, η βασιλική της Αγ. Βαρβάρας (ναός στον οποίο ενσωματώθηκαν τμήματα από κιονόκρανα και άλλα μαρμάρινα μέλη από τα ερείπια της αρχαίας Λέρου). Μετά τον κόλπο της Γούρνας με τα ρηχά νερά, θα δείτε ένα άλλο ωραίο εκκλησάκι της Παναγιάς της Γουρλομάτας, κοντά στη θέση Δρυμώνας και στον Ξηρόκαμπο βρίσκεται η Παναγιά η Καβουράδαινα καθώς και πληθώρα από μονόχωρους καμαροσκέπαστους ναούς της μεταβυζαντινής εποχής υπάρχουν στο νησί. Λείψανα βασιλικών μπορείτε να δείτε στα Άλιντα (των Αγίων Τεσσαράκοντα και του Δημοτικού Ξενώνα) και στον Ξηρόκαμπο (η μία κάτω από την εκκλησία του Αγ. Νικολάου και η άλλη στα δυτικά της Παναγίας στο Παλαιόκαστρο).

Το πιο σύγχρονο εκκλησιαστικό μνημείο του νησιού είναι η εκκλησία Αγία Ματρώνα-Κιουρά, πίσω από τον κόλπο του Παρθενίου, λίγο πιο κάτω από το αεροδρόμιο. Εδώ οι εξόριστοι της περιόδου της Χούντας είχανε τη δική τους εκκλησιά, μια εκκλησιά διαφορετική. Ένα ξεχασμένο ερημοκλήσι σε μικρή απόσταση από το στρατόπεδο δίπλα στη θάλασσα, που το ‘δερναν ο αέρας κι η βροχή το χειμώνα και το ‘ψηνε ο ήλιος το καλοκαίρι.

Η Αγία Ματρώνα, σύμφωνα με τη θρησκευτική παράδοση ήτανε μια αρχοντοπούλα της Χίου που πριν 550 περίπου χρόνια έφυγε κρυφά από τους δικούς της και έγινε μοναχή. Αγία Κιουρά την ονόμασαν οι κάτοικοι της Λέρου (παραφθορά της κυράς) και έτσι την ξέρουνε όλοι πάνω στο νησί. Μέσα στο εκκλησάκι σώζεται και η εικόνα της που σύμφωνα με την παράδοση έχει φιλοτεχνηθεί κι αυτή στη Χίο. Οι εικόνες ξεφεύγουν από την κλασική ορθόδοξη αισθητική. Ο Χριστός είναι θυμωμένος σε μια από τις τοιχογραφίες που έφτιαξαν οι εξόριστοι πολιτικοί κρατούμενοι και τα συναισθήματα που σου προξενεί η διαφορετική αυτή αγιογράφηση του ναού είναι ανάμεικτα.

Η Αγία Κιουρά αγιογραφήθηκε στα χρόνια ’69-’70, από τον Σαλονικιό Αντώνη Καραγιάννη και τους Τάκη Τζανετέα και Κυριάκο Τσακίρη. Ανάμεσα στους κρατούμενους της Λέρου βουλευτές, στελέχη της Αριστεράς και άλλων πολιτικών χώρων, αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, επιστήμονες, διανοούμενοι και καλλιτέχνες, ανάπηροι, ηλικιωμένοι, μωρομάνες. Στο νησί τους φέρανε το καλοκαίρι του 1967 κι αμέσως τους κλείσανε στα δύο στρατόπεδα που είχαν ετοιμαστεί. Το ένα στρατόπεδο – φυλακή βρίσκονταν στο Λακκί λίγα χιλιόμετρα πέρα απ’ το λιμάνι. Πρόκειται για μερικά κτίρια τετραώροφα, που οι Ιταλοί τα είχαν χτίσει για στρατώνες. Το δεύτερο στρατόπεδο βρισκότανε στην άλλη άκρη του νησιού, δίπλα στο χωριό Παρθένι. Εδώ οι εξόριστοι ζούσαν μέσα σε μεγάλους τσίγκινους θαλάμους, σ’ ένα χώρο περιφραγμένο με συρματοπλέγματα και ελεγχόμενο αυστηρά από το στρατό και τη Χωροφυλακή.

Μέσα σ αυτές τις δύσκολες συνθήκες πολλοί κρατούμενοι διανοούμενοι και καλλιτέχνες συνέχισαν μ’ όποιον τρόπο μπορούσαν να δημιουργούν. Στο Παρθένι πρωτοεμπνεύστηκε ο Γιάννης Ρίτσος τα «18 Λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας» που μελοποιημένα από το Μίκη Θεοδωράκη έγιναν από τα πιο αγαπημένα τραγούδια εκείνης της εποχής: Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις/ εκεί που πάει να σβήσει / Να ‘την πετιέται από ξαρχής / κι αντριεύει και θεριεύει / και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου… Το υπουργείο Πολιτισμού κήρυξε την Αγία Κιουρά διατηρητέο μνημείο και έργο τέχνης.

Έξω από την εκκλησία, η καλοκαιρινή εικόνα σου αλλάζει τη διάθεση και παρά το γεγονός ότι ένα σπίτι κρύβει τις δύο υπέροχες κρυφές παραλίες, μη χάσεις την ευκαιρία να κατέβεις με τα πόδια τον κακοτράχαλο σύντομο χωματόδρομο.

Τουρισμός με άποψη

Αν αγαπάτε τους περιπάτους στη φύση η Λέρος θα σας αποζημιώσει. Πολλές περιοχές έχουν σήμανση για τους περιπατητές. Το μεγαλύτερο μέρος του νησιού είναι πεδινό με κάμπους που φτάνουν ως τη θάλασσα και χαμηλά βουνά. Ψηλότερο σημείο το Κλειδί, 320 μ. Αυτό το κούφιο βουνό είναι το καλύτερο σημείο για ν αγναντεύεις ολόκληρη σχεδόν τη Λέρο. Εδώ προσανατολίζεσαι. Από τη μια μεριά είναι τα Άλιντα, η Αγία Μαρίνα, ο Πλάτανος, το Κάστρο και από την άλλη το Παρθένι, ο Μπλεφούτης και σειρά νησίδες και βραχονησίδες σαν πατημασιές μέσα στο Αιγαίο. Αρχάγγελος, Αγία Κυριακή, Πηγανούσα, Φαρμακονήσι, Στρογγυλή, Τρυπητή, Λειψοί, Μαράθι, Ασπρονήσια, Φάριος, Πεταλίδα, Φαραδονήσια, Γλαρονήσια, Βελόνα, τα Χαλαβροπά (ανάμεσα σε Λέρο και Λειψούς)… Απ΄όπου κι αν κοιτάξεις το Αιγαίο είναι σπαρμένο με νησάκια.

Από εδώ κοιτάς και τους δασωμένους κάμπους με πεύκα, ευκαλύπτους, βελανιδιές, ελιές, χαρουπιές και καταλαβαίνεις γιατί το όνομα του νησιού προήλθε από τη λέξη «λερός», που σημαίνει λείος, επίπεδος. Απ’ όλα βγάζει αυτός ο τόπος. Από ωραίο λάδι και εξαιρετικό μέλι μέχρι πορτοκάλια, μανταρίνια, λεμόνια, καρπούζια, φραγκόσυκα, χαρούπια και ένα σπάνιο φρούτο, την γκαβάφα. Εξωτερικά μοιάζει με το λεμόνι, αλλά έχει πολλά σπόρια κι είναι γλυκό και στυφό. Δεν το βρίσκεις πουθενά στον κόσμο, μόνο στη Λέρο και στην Αίγυπτο. Το έφεραν Λεριοί από την παροικία του Καίρου και κάνει καλό στο στομάχι!

Το… γευστικό ταξίδι στην κουζίνα της Λέρου κρύβει πολλές εκπλήξεις. Για φρέσκο ψάρι συστήνουμε το Παντέλι, τον Ξηρόκαμπο και το Μπλεφούτη. Για λιχουδιές με βάση το κρέας το Λακκί και τα Άλιντα. Μη φύγετε χωρίς να δοκιμάσετε σπιτικές πίτες, μυζήθρα που γίνεται από θαλασσινό νερό και κατσικίσιο γάλα, ψάρια μαρινάτα με δενδρολίβανο, κακκαβιά από σκορπίνες, απίθανες φούσκες, πιτάκια με φάβα, παραδοσιακό γλυκό κουταλιού, πατσαβουρόπιτα, λαγγίτες, πουγκάκια με πικραμύγδαλο κι ανθόνερο, σβίγκους, ξεροτήγανα, γκαβάφες, σουμάδα – κι αν είναι Πάσχα «κουκουβάδες», τσουρέκι με κόκκινο αυγό.

Οι κυνηγοί των γύρω νησιών έχουν ανακηρύξει τη Λέρο παράδεισό τους. Τα κυριότερα ενδημικά είναι το αγριοκούνελο και η πέρδικα τσούκαρ, ενώ τα αποδημητικά πουλιά που εμφανίζονται κάθε χρόνο είναι κοτσύφια, τσίχλες και μπεκάτσες.

Φαγητό- Γλυκό

Στο Παντέλι σπαρταριστό ψάρι έχουν η «Ψαροπούλα» του Αποστόλη Καρπαθάκη, o Πατημένος κι ο «Ζορμπάς» του Αντώνη Παντερμαράκη. Η «Άρτεμις» της Φρειδερίκης Οικονόμου στο Μπλεφούτη φημίζεται για τα ψητά μπαρμπούνια και ο «Νερόμυλος» στην Αγία Μαρίνα με απίθανο σκηνικό, καλό σέρβις και πιάτα μεσογειακής δημιουργικής κουζίνας – με κορυφαία το ριζότο και τη μακαρονάδα με θαλασσινά. Στα Άλιντα το καλύτερο ψητοπωλείο είναι του «Λούστρου» και στο Κριθώνι νούμερο «1» στη διεθνή κουζίνα είναι οι «Εσπερίδες» – δοκιμάστε αστακομακαρονάδα και ντόπια κρασιά. Για φοβερούς μεζέδες να πάτε στον Βρομόλιθο σας περιμένει ο «Μήτσος ο καράφλας» και στην παραλία του Δρυμώνα ο «Σώτος» φημίζεται για τους θαλασσινούς μεζέδες. 

Αν θέλετε να γλυκαθείτε, στην Αγία Μαρίνα «Το Παραδοσιακό» σερβίρει όλα τα τοπικά γλυκά. Δοκιμάστε την «πατσαβουρόπιτα» (μοιάζει με γαλακτομπούρεκο) και φυσικά τα «πουγκάκια». Για πικάντικες γεύσεις υπάρχει το «Σαν άλλοτε» όπου θα βρείτε από ντόπια τυριά και ποτά μέχρι χαρούπια και βότανα απ όλη την Ελλάδα.

Καφέ θα πιείτε στο καφενείο «Γλάρος» πάνω στον μόλο με τα καΐκια, στο καφέ-μπαρ-εστιατόριο «Θάλασσα» και στο μπαρ «Μελτέμι». Στο γραφικό καφενείο «Κριθώνι», που βρίσκεται πάνω στην παραλία, έχει ωραίους μεζέδες και μαγευτικό σούρουπο. Στο καφέ-μπαρ «Εναλλακτικό» υπάρχει και Internet. Στο Λακκί ξεχωρίζει το καφέ «Πολύτιμο», στα Άλιντα το σνακ-μπαρ «Παλατίνο», στην Αγία Μαρίνα το μπαρ «Ανέπλωρα» και «Το στέκι της Φλώρας» με σύγχρονες μουσικές. Στα Δυολισκάρια το μπαρ του Τάσου Καρπαθάκη δίπλα στο κύμα.

Ενοικιάσεις αυτοκινήτων: Γιάννης Κούμουλης Λακκί – Μπήτρος Βρομόλιθος.

Σούπερ Μάρκετ: Σπανός και Dias στο Λακκί

Internet Games: Κινέζος Λακκί

Παραλίες – Σπορ

«Αγιά Κιουρά του Παρθενιού κι Αγιά μου Κατερίνα, φέρτε μου την αγάπη μου μες στην Αγιά Μαρίνα», λέει ένα τοπικό τραγούδι.

Κριθώνι, Άλιντα, Βρομόλιθος, Παντέλι, Γούρνα, Μπλεφούτης, Ξηρόκαμπος, Αγία Μαρίνα και τα 3 Κουλούκια είναι πανέμορφες παραλίες με ίσκιο και κρυστάλλινα νερά. Σε όσους αποζητούν κάτι το πιο μοναχικό, θα πρότεινα την Αγιά Κιουρά, το Δρυμώνα, τα Βουρλίδια, τη Μερικιά, τις Παναγιές, τον Άγιο Ισίδωρο, τα Δυολισκάρια και την παραλία του Κρυφού προσιτή μόνο από βάρκα (όπου επιτρέπεται ο γυμνισμός και μέσα στο βυθό της αναβλύζει πηγή με παγωμένο νερό).

Αν σας συγκινεί η γοητεία του βυθού η περιοχή από το ακρωτήρι Σουμάρι ως το Μαύρο Κάβο και από τον όρμο Ξηρόκαμπου ως το Διοπόρι είναι ελεύθερες για υποβρύχιες δραστηριότητες.

Αν ασχολείστε με το ψάρεμα, το σκι και την ιστιοπλοία, αν είστε σκαφάτοι, αν δεν θέλετε να σταματήσετε τις προπονήσεις σας στο ποδόσφαιρο, το μπάσκετ, το βόλεϊ και το τένις, αν σας αρέσουν οι καλοί ψαρομεζέδες και τα παραδοσιακά γλυκά, τότε η Λέρος σας ταιριάζει.

Διασκέδαση- Εκδηλώσεις

Η Λέρος φημίζεται πως γαληνεύει τον επισκέπτη, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι τα βράδια σας θα είναι βαρετά. Το κεφάτο πρόσωπο του νησιού αποτυπώνεται στα μπαράκια, τις ντίσκο και τα νυκτερινά κέντρα στο Παντέλι, την Αγία Μαρίνα και στο Λακκί, όπου οι στιγμές διασκέδασης θα σας μείνουν αξέχαστες.

Οι καλοκαιρινές εκδηλώσεις του Δήμου είναι αξιόλογες: Συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις, ναυταθλητικοί αγώνες, εκθέσεις ζωγραφικής και διαλέξεις. Οι πολιτιστικές δραστηριότητες αναπτύσσονται από τη Δημοτική επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης και Πρόνοιας και από πρωτοβουλίες των δυο συλλόγων, ΑΡΤΕΜΙΣ και Θεατρική Ομάδα Λέρου. Ο σύλλογος Άρτεμις δραστηριοποιείται στον τομέα των χορευτικών εκδηλώσεων, της λαϊκής και παραδοσιακής μουσικής, διαθέτει τμήματα παιδικής χορωδίας και αθλητικών δραστηριοτήτων καθώς και βιβλιοθήκη. Η θεατρική ομάδα της Λέρου θεωρείται από τις καλύτερες στην Ελλάδα και όπου κι αν πετύχετε παράστασή της, μην τη χάσετε!

Πανηγύρια

Πολλά είναι τα πανηγύρια στο νησί. Ξεχωρίζει η γιορτή του Παναγιάς το Δεκαπενταύγουστο. Στον Ξηρόκαμπο 27 Αυγούστου στο πανηγύρι του Αγ. Φανουρίου γίνεται αναπαράσταση του πατήματος του σταφυλιού. Στα Άλιντα ναυταθλητικοί αγώνες και μουσική βραδιά το πρώτο δεκαήμερο του Αυγούστου. Κάθε Αύγουστο γιορτή κρασιού και φεστιβάλ Λέρικης κουζίνας στο Δρυμώνα. Στις 17 Ιουλίου γιορτάζεται η Αγ. Μαρίνα. Στα τέλη Ιουλίου στη Γούρνα γίνεται η γιορτή του Αλωνάρη με αναπαράσταση του αλωνίσματος. Τον Σεπτέμβριο στο Παντέλι γιορτή της τράτας και του ψαρά. Στο Λακκί κάθε Κυριακή της τελευταίας Αποκριάς γλέντι με μασκαράδες..

5 ακόμη λόγοι για να πάτε στη Λέρο

1 Για να κάνετε ρομαντικούς περιπάτους στο Λακκί σε σκηνικό ασπρόμαυρης ταινίας.

2 Για να απολαύσετε την απαράμιλλη θέα από το Κάστρο της Παναγιάς.

3 Για να δείτε από κοντά F 104 στο Πολεμικό Μουσείο.

4 Για να δοκιμάσετε αχινοσαλάτα και παστούς κολιούς, πατσαβουρόπιτα και πουγκάκια.

5 Για να φωτογραφηθείτε στον ανεμόμυλο της Αγ. Μαρίνας και στον γραφικό Αγ. Ισίδωρο.

Τρόποι για να ταξιδέψετε στη Λέρο

Αεροπορικώς: Η Λέρος συνδέεται με την Αθήνα από το «Ελευθ. Βενιζέλος». Υπάρχουν τακτικές πτήσεις όλο το χρόνο. Η πτήση διαρκεί μια ώρα. Το αεροδρόμιο του νησιού (ο μισός διάδρομος στη …θάλασσα) βρίσκεται στα βόρεια κοντά στο Παρθένι. Από εκεί μπορείτε να πάτε στο Λακκί και σε άλλα σημεία με λεωφορείο της γραμμής και ταξί. Η στάση του λεωφορείου είναι στον Πλάτανο και κάνει διαδρομές: Αγ. Μαρίνα- Κριθώνι- Άλιντα- Καμάρα- Παρθένι και Πλάτανος- Λακκί- Ξηρόκαμπος.

Ένας εναλλακτικός και σύντομος τρόπος προσέγγισης είναι μεταφορά με αεροπλάνο μέχρι την Κω (ή τη Ρόδο) και από εκεί με τα καταμαράν της «Δωδεκάνησος Seaways» στη Λέρο.

Με πλοίο: Από το λιμάνι του Πειραιά η Λέρος απέχει 171 ναυτικά μίλια. Υπάρχει τακτική σύνδεση. Αν θέλετε μπορείτε να πάρετε και το αυτοκίνητό σας για ανεξαρτησία στις μετακινήσεις. Το οδικό δίκτυο στο νησί είναι στο μεγαλύτερο μέρος του ασφάλτινο και οι διαδρομές πολύ μικρές. Η μεγαλύτερη απόσταση από το Παρθένι μέχρι τον Ξηρόκαμπο είναι κάπου 20 χιλιόμετρα. Από το Λακκί ο Πλάτανος απέχει 5 χιλιόμετρα, τα Άλιντα 7, το Παρθένι 12 και ο Ξηρόκαμπος 4,5 περίπου. Μπορείτε επίσης να νοικιάσετε αυτοκίνητο η μηχανάκι.

Από τη Λέρο οργανώνονται αρκετές εκδρομές προς τα γύρω νησάκια, ενώ υπάρχει καθημερινά επικοινωνία με ταχύπλοα και άλλα πλωτά για Σάμο, Αστυπάλαια, Κω, Κάλυμνο, Λειψούς, Σύμη, Πανορμίτη, Καστελλόριζο και Πάτμο. Για γρήγορο ταξίδι και πολιτισμένο περιβάλλον συνιστούμε τα δύο καταμαράν της «Δωδεκάνησος Seaways». Δεν θα πρέπει να παραλείψετε μια βόλτα στους επίγειους παραδείσους των γύρω νησιών (Αρχάγγελος-Μαράθι κ.λ.π.) με παραδοσιακό καΐκι. Η εμπειρία είναι ασύγκριτη.

Info

Κωδικός Λέρου 22 470
Λιμεναρχείο Πειραιά: 210 422 6000
Λιμεναρχείο Λέρου: 23256- 22244
GA FERRIES 210 4582640. Πρακτορείο Λέρου 24000 (Λακκί) 23000 (Αγ. Μαρίνα)
Ολυμπιακή Αεροπορία Αθήνας: 210 966 6666
Ολυμπιακή Αεροπορία Λέρου: 22844
Αεροδρόμιο: 22777
Δωδεκάνησος Seaways: 22410 70590
Γραφεία Ταξιδίων: KASTIS 22500, AEGEAN 26000, LEROS TRAVEL 24000
Δήμος Λέρου: 28320- 23711
ΔΕΟΑΠ: 22109- 28035
ΚΕΠ: 23400
ΔΟΝΑ: 26035
Αστυνομία: 22222-3
Ταξί: 22550 και 23070
Νοσοκομείο: 23300
Αγροτικό Ιατρείο: 23359
Γραφείο Τουριστικών Πληροφοριών: 25580 – 22109
Μουσείο Μπελένη: 25040
Πολεμικό Μουσείο «Τούνελ Μερικιάς» 22109
Αναπτυξιακή Σύμπραξη Τοπικών Φορέων Λέρου: 25520
Ράδιο Λέρος: 24255
ΟΤΕ Λέρου: 22899
Ταχυδρομείο: Λακκί 22587, Πλάτανος 22740
Εφημερίδες- Περιοδικά: 22628
Κάμπιγκ: 22236
Εθνική Τράπεζα: 22470 26011 Λακκί. 22740 Πλάτανος.
ALPHA BANK 22470 26011 Λακκί.
Εμπορική Τράπεζα 25780 Λακκί
Αγροτική Τράπεζα: 24355 Αγ. Μαρίνα
Χρήσιμα site
www.leros.org
www.leros.gr
www.lerosgr.gr
http://www.lerosbattle.gr/

Διαμονή

Το νησί διαθέτει το υψηλότερο επίπεδο τουριστικών υπηρεσιών σε καταλύματα. Τα οργανωμένα ξενοδοχεία, οι επιχειρήσεις ενοικιαζόμενων και τα επιπλωμένα δωμάτια είναι σε λογικές τιμές.

Στο Κριθώνι, το ξενοδοχείο τεσσάρων αστέρων «Krithoni’s Paradise» είναι πολυτελέστατο και σαφώς το καλύτερο της Λέρου. Διαθέτει πισίνα και συνεδριακό κέντρο 300 θέσεων. Συνδυάζει την παραδοσιακή αρχιτεκτονική εξωτερικά με μοντέρνους χώρους μέσα. Αποτελείται από τρία τριώροφα κτίρια που περιλαμβάνουν 69 δωμάτια, 2 σουίτες και μια βίλα VIP 120 τ.μ. Τηλ. 22470 25120.
Στα Άλιντα: «Χρυσούλα» 22451, 23294 – «Ara» 24140 – «Γιάννα» 23153 – «Καρίνα» 22716
Στο Λακκί: «Κατερίνα» 22460 – «Άρτεμις» 22416 – «Λητώ» 23535 -«Mira-mare» 22053
Στον Ξηρόκαμπο: «Villa Alexandros» 22202 – «Ευσταθία» 24099, 21999. Στην περιοχή λειτουργεί και κάμπινγκ (22236).
Στον Βρομόλιθο: «Γλάρος» 23438 – «Castle Vigla» (στην περιοχή Βίγλα κοντά στον Βρομόλιθο) fax: 24744.

Άλλα ξενοδοχεία:
Αθηνά – Κριθώνι (Γ΄κατηγ.) τηλ. 22834
Ακτή Μαλέας- Άλιντα (Γ΄κατηγ.) τηλ. 23266
Άλιντα (Γ΄κατηγ.) τηλ. 22410
Άρα- Λακκί (Γ΄κατηγ.) τηλ. 22416
Άρτεμις –Αλιντα (Γ΄κατηγ.) τηλ. 23153
Γιάννα- Βρομόλιθος (Ε΄κατηγ.) τηλ. 24358
Γλάρος- Αλιντα (Γ΄κατηγ.) τηλ. 24164
Ειρήνη- Αγ. Μαρίνα (Γ΄κατηγ.) τηλ. 22022
Κατερίνα- Κριθώνι (Ε΄κατηγ.) τηλέφ. 25120
Λητώ –Λακκί (Γ΄κατηγ.) τηλ. 22053
Μιρα Μάρε –Αλιντα (Δ΄κατηγ.) τηλ. 24100
Μαριλέν- Άλιντα (Γ΄κατηγ.) τηλ. 23515
Μπουλαφέντης- Κριθώνι (Γ΄κατηγ.) τηλ. 24001
Νεφέλη- Κριθώνι (Γ΄κατηγ.) τηλ. 24090
Ουτοπία- Αλιντα (Γ΄κατηγ.) τηλ. 24070
Ροδιά- Λακκί (Γ΄κατηγ.) τηλ. 22075
Το Ρόδον- Βρομόλιθος (Ε΄κατηγ.) τηλ. 24742
T-Tony’s Beach – Άλιντα (Γ΄κατηγ.) τηλ. 22451
Χρυσούλα- Άλιντα (Γ΄κατηγ.) τηλ. 24610
Agelika- Λακκί (Γ΄κατηγ.) τηλ. 22765

Ενοικιαζόμενα δωμάτια- Διαμερίσματα:
Άγουρος Αναστάσιος- Ξηρόκαμπος τηλ. 24220
Αλέξανδρος- Άλιντα τηλ. 22749
Αρχοντικό Αγγέλου- Άλιντα τηλ. 23688
Villa Bianca –Ξηρόκαμπος τηλ. 22827
Villa Maria- Άλιντα τηλ. 23732
Βάρνας Νικόλαος- Δρυμώνας, τηλ. 25307
Γιαννακός Γεώργιος- Παντέλι, τηλ. 22798
Γκίννη Χρυσάνθη- Άλιντα, τηλ. 24459
Effis- Άλιντα, τηλ. 24582
Έλενα- Πλάτανος τηλ. 23550
Ελευθερία- Ξηρόκαμπος τηλ. 24099
Ευσταθία- Λακκί τηλ. 22460
Ζερβός Studios – Παντέλι τηλ. 23247
Κάβος- Αλιντα τηλ. 22716
Καρίνα- Παντέλι, τηλ. 24747
Καρπαθάκης Γιάννης- Τουρκοπήγαδο, τηλ. 24083
Καστλ Βίγλα- Λακκί, τηλ. 23624
Κατοικίες- Αλιντα, τηλ. 23726
Μάγγανος- Βρομόλιθος, τηλ. 23109
Μόντε ε Μάρε- Λακκί, τηλ. 22514
Αγγέλου Ξενώνας- Άγκυρα, τηλ. 22578
Οι Μούσες- Βρομόλιθος, τηλ. 24718
Paradiso- Παντέλι- τηλ. 22031
Πανσιόν Αφροδίτη- Πλάτανος, τηλ. 23112
Ρένα- Άλιντα, τηλ. 22378
Studios Διαμαντής- Λακκί, τηλ. 22145
Studios Σμάλης- Κριθώνι, τηλ. 22769
Tasos- Irene Studios & Arts –Βρομόλιθος, τηλ. 24485

Ανεπιτήδευτη, γαλήνια, αυθεντική, προσιτή σε όλο τα βαλάντια. Οι κάτοικοι φιλήσυχοι, καλοσυνάτοι και γλυκομίλητοι, πρόθυμοι να εξυπηρετήσουν τον ξένο. Μειονέκτημα: Φαίνεται μακριά στο χάρτη, αλλά ταυτόχρονα βρίσκεται μακριά κι από τον τουριστικό συνωστισμό και την οργανωμένη ψυχαγωγία. Για τους πειρατές των διακοπών σίγουρα θα γίνει ο καλοκαιρινός τους Λ-έρος.

Η Λέρος σε εικόνες στο Photo Gallery

Σχετικό Link: Κομψοτέχνημα η Λέρος