Ο Τελευταίος Άνθρωπος

Οι Έσχατες Μέρες

When the lamb is shattered the light in the dust lies dead. Percy Shelley

Κάθε φορά που επιστρέφω στην κλασική λογοτεχνία, αισθάνομαι ότι αναβαπτίζομαι στα νερά της – ό,τι κι αν έχω διαβάσει, όσο εντυπωσιακό, αξιόλογο, πρωτοποριακό κι αν είναι, δεν μπορεί να συγκριθεί με την τέχνη των κλασικών: όπως ακριβώς η όραση εντυπωσιάζεται προς στιγμήν από τα επιτεύγματα της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, όμως μόνο μπροστά στις αρχαίες πυραμίδες και την αινιγματική Σφίγγα μπορεί η ανθρώπινη ψυχή να νιώσει δέος και μόνο μπροστά στην αιώνια ομορφιά του Παρθενώνα μπορεί να κατανοήσει την έννοια της αρμονίας.

Σ’ αυτό το υψηλό επίπεδο της λογοτεχνίας εντάσσεται και ”Ο Τελευταίος Άνθρωπος” (1826) της Αγγλίδας εκπροσώπου του Ρομαντισμού Μαίρης Σέλλεϋ (συγγραφέως επίσης του διάσημου ”Φράνκενσταϊν”), που θεωρείται σήμερα το σημαντικότερο βιβλίο της, αν και την εποχή που εκδόθηκε δέχτηκε άγρια επίθεση από τους κριτικούς. Ανήκει ως είδος στη λογοτεχνία του Φανταστικού και τοποθετώντας τη δράση στο 2090 μ.Χ., διηγείται τη ζωή και τις περιπέτειες, από τα νεανικά χρόνια έως την ωριμότητα, μιας πενταμελούς ομάδας συντρόφων, φίλων και εραστών που η μοίρα τους όρισε να ζήσουν τις τελευταίες μέρες του ανθρώπινου γένους στη Γη. Αφηγητής της ιστορίας και μάρτυρας των συγκλονιστικών έσχατων καιρών, είναι ο Άγγλος Λάιονελ Βέρνεϋ – μοναδικός επιζών όχι μόνο της συντροφιάς, αλλά και ολόκληρης της ανθρωπότητας που εξαφανίζεται από έναν θανατηφόρο λοιμό.

Το βιβλίο είναι πληθωρικό, πολυπρόσωπο και πολυεπίπεδο: οι βασικοί ήρωες πλαισιώνονται από ένα πλήθος προσώπων που συμπυκνώνουν χαρακτηριστικές ανθρώπινες προσωπικότητες και συμπεριφορές από όλο το κοινωνικό φάσμα ,ενώ οι πολεμικές συρράξεις, τα πολιτικά πάθη και οι ταξικές συγκρούσεις αποδίδονται με ρεαλισμό και με μια βαθύτατη ικανότητα πολιτικής σκέψης και ανάλυσης που απηχεί την ιδεολογία των Άγγλων αντιεξουσιαστών, στον κύκλο των οποίων ανήκε και η Μαίρη Σέλλεϋ (όπως επίσης και ο πατέρας της Ουίλιαμ Γκόντουιν και ο σύζυγός της, ο ποιητής Πέρσυ Σέλλεϋ).

Το κείμενο περιέχει επίσης και αυτοβιογραφικά στοιχεία, αφού οι χαρακτήρες των πρωταγωνιστών βασίζονται σε υπαρκτά πρόσωπα που κυριαρχούσαν στη ζωή της συγγραφέως: τον σύντροφό της Πέρσυ Σέλλεϋ, τον στενό του φίλο και σχεδόν μέλος της οικογένειάς τους Λόρδο Βύρωνα και την ετεροθαλή αδελφή της που συνδεόταν ερωτικά μαζί του. Ένα ακόμα ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι αν και η αφήγηση τοποθετείται στο πολύ μακρινό μέλλον, εντάσσονται σ’ αυτήν ιστορικά γεγονότα του 19ου αι. όπως ο απελευθερωτικός αγώνας των Ελλήνων ενάντια στους Τούρκους, που παρουσιάζεται με καθαρά φιλελληνική οπτική, ”προβλέποντας” μάλιστα και την επανάκτηση της Κωνσταντινούπολης.

Η μεγάλη όμως λογοτεχνική αξία του βιβλίου βρίσκεται στη στέρεη αρχιτεκτονική της δομής του, στην ολοζώντανη και ολοκληρωμένη απόδοση των χαρακτήρων, καθώς και στον ωκεανό των συναισθημάτων που ξεχειλίζουν τις σελίδες: όλη η κλίμακα της ανθρώπινης ψυχής, από την έκσταση του έρωτα μέχρι την άβυσσο της απελπισίας, αποτυπώνεται με το πάθος του Ρομαντισμού, χρησιμοποιώντας ως μέσο έκφρασής τους την υπέροχη γλώσσα του κειμένου, την οποία η μεταφράστρια Σάντυ Παπαϊωάννου απέδωσε εξαιρετικά. Η Μαίρη Σέλλεϋ δεν γράφει λέξεις στο λευκό χαρτί, δημιουργεί με τις λέξεις εικόνες με χρώματα και αποχρώσεις, υποβλητική ατμόσφαιρα και συμβολισμούς, φως και σκιά – ακριβώς όπως ένας σπουδαίος ζωγράφος.

Συμπερασματικά, ένα σπουδαίο βιβλίο από μια σημαντική γυναίκα συγγραφέα για την οποία (όπως και για όλους τους Ρομαντικούς) τέχνη και ζωή αποτελούσαν μια ολότητα. Γι’ αυτό ακριβώς και το έργο της συγκινεί τόσο βαθιά….

Αγγέλα Γαβρίλη