Ευμάρεια και διατροφή

Όχι πριν πολύ καιρό βρέθηκα, για λίγες μόνο μέρες, στην πατρίδα μου την Κύπρο. Και εκεί είχα την ευκαιρία να συναντήσω, για μια ακόμα φορά, αγαπημένους συγγενείς, γνωστούς και φίλους, και να θυμηθώ, ανάμεσα σε τόσα άλλα, παλιές καλές ή και κακές, αλλά πάντα…προσφιλείς διαιτητικές συνήθειες!

Η άνευ προηγουμένου μεγάλη οικονομική άνθηση που παρατηρείται κατά τα τελευταία χρόνια στην Κύπρο επεκτείνεται, όσο πάει και σε μεγαλύτερα στρώματα του πληθυσμού, σε σημείο που σήμερα να καλύπτει, με τις "επιπτώσεις" της το σύνολο σχεδόν των Ελληνοκυπρίων. Διαιτητικές συνήθειες της "αφθονίας," που παλαιότερα περιορίζονταν ανάμεσα σε ένα σχετικά στενό κύκλο ατόμων με υψηλά εισοδήματα, σήμερα διεισδύουν σε ολοένα και πλατύτερα στρώματα, παράλληλα με τη σταθερή βελτίωση του εισοδήματος. Έχουμε, δηλαδή, εκεί κάτω μια ταχεία εξάπλωση του χαρακτηριστικού τρόπου ζωής της "αφθονίας," που συνήθως επικρατεί σε τέτοιου είδους περιστάσεις, ιδιαίτερα όταν δεν υπάρχει η έγκαιρη και ιδιαίτερα η έγκυρη και υπεύθυνη ενημέρωση του κοινού όσον αφορά την "υγιεινή διατροφή," καθώς και τους κινδύνους και τις συνέπειες της "κακής διατροφής."

Η κατάσταση νομίζω ότι σκιαγραφείται κατά τρόπο παραστατικό και…εποικοδομητικό από το ακόλουθο ανέκδοτο. Μου το διηγήθηκε, με μια δόση ύποπτης αυταρέσκειας, αλλά και με ύφος επικριτικής διάθεσης, πολύτιμος φίλος και εξαιρετικός γιατρός, παλιός μαθητής μου, όταν την Κυριακή, λίγες ώρες πριν από την αναχώρησή μου για την Αθήνα, περιποιόταν τη θράκα, μέσα στη ψησταριά, που είχαμε ανάψει σε κτήμα του κοντά στη θάλασσα, λίγο έξω από τη Λάρνακα, για την ετοιμασία της σούβλας και των σχετικών μεζέδων!

Εντελώς πρόσφατα, ο Θεός είχε αποστείλει στη Γη μια περιπολία από αγγέλους-παρατηρητές, με την εντολή να αναφέρουν για την κατάσταση που επικρατεί σ’ αυτό τον μικρό, αλλά ζόρικο και προβληματικό πλανήτη, με τα ακόμα πιο προβληματικά και μπελαλίδικα "έλλογα" δίποδα όντα που τον κατοικούν! Κατά την επιστροφή τους στο Στρατηγείο του Σύμπαντος, οι άγγελοι-παρατηρητές έδωσαν την ακόλουθη αναφορά:"Παντοδύναμε, δεν φαίνεται να υπάρχει τίποτε το ιδιαίτερα ανησυχητικό στον πλανήτη. Μόνο, είχαμε την εντύπωση πως ένα μικρό νησί είχε πιάσει φωτιά!" Και ο Παντοδύναμος Θεός, αφού έφερε το δείκτη της δεξιάς χειρός του στο συνοφρυωμένο του μέτωπο, ρώτησε : "Δε μου λέτε, ποια μέρα ήταν που είδατε τους καπνούς;" "Κυριακή ήταν, Στρατηγέ μας!" Γέλασε ο Πανάγαθος και είπε: "Μην ανησυχείτε παιδιά! Δεν πρόκειται για καταστροφή. Οι Κύπριοι είναι, και ψήνουν τα σουβλάκια και τις σιεφταλιές τους!".

Βέβαια, πολύ καλά είναι όλα αυτά, αλλά εκείνο που με προβληματίζει εμένα, και μαζί μου οφείλει να προβληματίζει και όλους του λιχουριάρηδες Κυπρίους, αλλά και όλους τους άλλους τους απανταχού της Γης "καλοφαγάδες," είναι αυτό το θεϊκό: "Μην ανησυχείτε!" Γιατί, παρά το γεγονός ότι αυτή η καθησυχαστική διαβεβαίωση φαίνεται να εκπορεύεται από τα χείλη του "Παντογνώστη," η πραγματική της αξία δεν μπορεί να ξεπερνάει τη γνώση και την ευθύνη εκείνου που σοφίστηκε το ανέκδοτο! Πράγματι, είναι γνωστό ότι η παντογνωσία του Παντοδύναμου ουδέποτε ξεπέρασε τη γνώση των πλασμάτων του επί της Γης! Είναι γεγονός ότι, σε όλες τις εποχές της ανθρώπινης ιστορίας, η ευμάρεια συνοδεύτηκε πάντα με την εκτροπή και την υπερβολή όσον αφορά την απόλαυση των υλικών αγαθών, και ιδιαίτερα της τροφής και του σεξ. Και η πρακτική αυτή είχε, σε όλες τις περιπτώσεις, τις δυσμενείς της συνέπειες, όχι μόνο στην υγεία και τη διάρκεια και την ποιότητα της ζωής των ανθρώπων, αλλά και στις τύχες ολόκληρων λαών και κρατών και αυτοκρατοριών! Τελικά, όλες αυτές οι κοινωνίες που έφτασαν σε ένα σημείο διαβίωσης υψηλής στάθμης, με κύρια χαρακτηριστικά τη λαιμαργία, την πολυφαγία και, γενικά την ασύδοτη ικανοποίηση των αισθήσεων, εκφυλίστηκαν και εξαφανίστηκαν, μέσα σε σχετικά σύντομα χρονικά διαστήματα, κάτω από την αμείλικτη, ισχυρή και ακατανίκητη πίεση άλλων λιτοδίαιτων λαών.

Σε ό,τι αφορά τη διατροφή, ο οργανισμός του ανθρώπου πρέπει να προσλαμβάνει με την τροφή από το περιβάλλον διάφορες ουσίες, οι οποίες χρειάζονται :Α. Να προσφέρουν στο σύστημα, με την καύση τους μέσα στα κύτταρα, την απαιτούμενη ενέργεια για την επιτέλεση των διαφόρων μεταβολικών διεργασιών και την παραγωγή έργου.Β. Να χρησιμοποιούνται ως δομικά συστατικά του αναπτυσσόμενου οργανισμού, καιΓ. Να χρησιμοποιούνται για την αντικατάσταση δομικών στοιχείων του σώματος, τα οποία συνεχώς φθείρονται και αποβάλλονται από το σώμα, με τις συνήθεις βιολογικές διεργασίες. Η πρόσληψη όλων αυτών των υλικών στοιχείων γίνεται με την παρεμβολή και τη λειτουργία του πεπτικού συστήματος. Πράγματι, σε όλα τα ζώα και στον άνθρωπο, μεταξύ του εξωτερικού κόσμου και του εσωτερικού περιβάλλοντος του σώματος, δηλαδή του αίματος, του μεσοκυττάριου υγρού και των κυττάρων, παρεμβάλλεται το πεπτικό σύστημα. Αυτό αποτελείται από το στόμα, το φάρυγγα, τον οισοφάγο, το στομάχι, το λεπτό κα το παχύ έντερο, μαζί με τους σιελογόνους αδένες, το πάγκρεας και το συκώτι, που αποτελούν τα απαραίτητα εξαρτήματά του.

Μέσα σ’ αυτό το σύστημα, με την επίδραση πολλών ενζύμων, που παράγονται και εκκρίνονται από τους διάφορους πεπτικούς αδένες του συστήματος, επιτελείται η διάσπαση των περισσότερων ουσιών που περιέχονται στην τροφή μας, σε απλούστερα μόρια, κατάλληλα να περάσουν προς το εσωτερικό περιβάλλον, και να χρησιμοποιηθούν από τα κύτταρα. Παράλληλα, με την παρουσία αυτού του συστήματος, επιτυγχάνεται η παρεμβολή ενός φραγμού για τον περιορισμό της εισόδου προς το αίμα όλων εκείνων των συστατικών της τροφής που είναι άχρηστα, είτε και επιβλαβή για τον οργανισμό.

Οι θρεπτικές ουσίες που περιέχονται στην τροφή μας μπορούν να κατατάσσονται στις ακόλουθες κατηγορίες:

1. Υδατάνθρακες, απλοί και σύνθετοι (Μονοσακχαρίτες, Δισακχαρίτες, Πολυσακχαρίτες)

.2. Λιπίδια , δηλαδή Ουδέτερα λίπη, Λιποειδή και Έλαια

3. Πρωτεϊνες, δηλαδή τα διάφορα Λευκώματα.

4. Ανόργανα άλατα και νερό, και

5. Βιταμίνες. Στις τροφές μας, που αποτελούνται από αυτούσια υλικά που προέρχονται από το ζωικό και το φυτικό βασίλειο, περιέχονται συνήθως όλα αυτά τα είδη των θρεπτικών ουσιών, υπό αναλογίες που είναι, στις περισσότερες περιπτώσεις, συμβατές με την καλή, φυσιολογική και απρόσκοπτη λειτουργία, τόσο του πεπτικού συστήματος όσο και των μεταβολικών συστημάτων του οργανισμού. Σε ορισμένες όμως περιπτώσεις, όταν το τρόφιμο αποτελεί προϊόν ιδιαίτερης βιομηχανικής επεξεργασίας, είναι ενδεχόμενο, μερικά από αυτά τα στοιχεία να ελλείπουν, είτε ακόμα και ορισμένα να περιέχονται σε υπερβολικά μεγάλη αναλογία, με αποτέλεσμα τη δυσμενή επιβάρυνση αυτών των λειτουργιών, με όλες τις δυσάρεστες συνέπειες για την υγεία.

Δυο είναι οι παράμετροι που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στο σχεδιασμό ενός ορθολογικού, υγιεινού διαιτολογίου:Α. Ο αριθμός των Θερμίδων που περιέχονται στην τροφή μας ανά 24ωρο, δηλαδή το ποσό της ενέργειας που εισάγεται στο σώμα.Β. Οι αναλογίες υπό τις οποίες περιέχονται στην τροφή μας ΟΛΑ τα είδη των θρεπτικών ουσιών. Όσον αφορά το ποσό της ενέργειας που προσλαμβάνουμε, δηλαδή οι Θερμίδες της τροφής, στα διαιτολόγια και, γενικότερα, στις διαιτητικές συνήθειες της "αφθονίας," παρατηρείται η τάση για συστηματική υπερβολή, με αποτέλεσμα την υπέρμετρη ανάπτυξη του λιπώδους ιστού του σώματος.

Αυτό γίνεται γιατί στο σώμα όλες οι θρεπτικές ουσίες που δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν αμέσως για την ενεργειοδότηση του οργανισμού μετατρέπονται σε λίπος, που εναποτίθεται μέσα σε λιποκύτταρα του λιπώδη ιστού. Με αυτό τον τρόπο εγκαθίσταται η παχυσαρκία, κατάσταση που συνεπάγεται, εκτός από την αντιαισθητική σωματική εμφάνιση, και ένα σωρό επιβαρύνσεις και δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία του ατόμου. Το πρώτο λοιπόν μέλημα της διαιτητικής μας συμπεριφοράς πρέπει να είναι η διατήρηση του καθημερινού ισολογισμού ενέργειας του σώματος σε ισοζύγιο, δηλαδή η πρόσληψη Θερμίδων να είναι ακριβώς όση και η χρησιμοποίησή τους για το μεταβολισμό και την παραγωγή έργου. Αυτό, βέβαια, κανονικά εξασφαλίζεται από μόνο του αυτόματα, με τη φυσιολογική λειτουργία του μηχανισμού της πείνας και του κορεσμού, και ελέγχεται πάρα πολύ εύκολα με μια απλή ζυγαριά!

Η αύξηση του σωματικού βάρους απλούστατα σημαίνει ότι ο ισολογισμός ενέργειας του σώματος υπήρξε θετικός, δηλαδή προσλάβαμε περισσότερη ενέργεια από αυτή που έχουμε καταναλώσει. Αντίθετα, η ελάττωση του σωματικού βάρους σημαίνει ότι καταναλώσαμε, από τα αποθέματά μας, περισσότερη ενέργεια από αυτή που περιέχονταν στην τροφή μας. Στόχος, όμως, δεν είναι μόνο η διατήρηση σταθερού του σωματικού βάρους, αλλά και η διατήρησή του σε φυσιολογικά επίπεδα! Πράγματι, το ισοζύγιο ενέργειας του παχύσαρκου και του φυσιολογικού ατόμου είναι σχεδόν ταυτόσημο! Ο παχύσαρκος έφτασε στην τωρινή του κατάσταση γιατί, για σημαντικό χρονικό διάστημα, είχε θετικό ισολογισμό ενέργειας, δηλαδή η ενέργεια που περιέχονταν στην τροφή του ήταν περισσότερη από αυτή που χρησιμοποιούσε. Για να διατηρήσει το σημερινό του βάρος ΔΕΝ χρειάζεται να τρώει περισσότερο από αυτό που τρώει ο λεπτόσωμος αδελφός του!

Το βασικό αίτιο αυτής της κατάστασης, που παρατηρείται υπό συνθήκες "αφθονίας," είναι η διαστροφή του αισθήματος της "πείνας," και του "κορεσμού," που οφείλεται, κατά κύριο λόγο, στην υπέρμετρη γευστικότητα της τροφής, καθώς και σε πολλούς άλλους ψυχολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες, που συνήθως συσχετίζονται με την ευμάρεια! Και τώρα ερχόμαστε στο καυτό θέμα των συστατικών της τροφής μας. Εδώ τα πράγματα είναι πραγματικά πολύπλοκα, γιατί οι συνδυασμοί των διαφόρων συστατικών μπορεί να είναι στην ουσία απειράριθμοι, και καθορίζονται όχι μονάχα από το είδος της "κουζίνας" που ακολουθούμε, αλλά και από το ατομικό τεμπεραμέντο, χαρακτήρα και φιλοσοφία του μάγειρα ή της μαγείρισσας!.

Από πολλές επιστημονικές μελέτες, παρατηρήσεις και πειραματικές έρευνες, τόσο σε ανθρώπους όσο και σε πειραματόζωα, προκύπτει ότι τα απόλυτα αρνητικά, επιβαρυντικά , επιζήμια και καταστροφικά για την υγεία στοιχεία των διαιτολογίων της "αφθονίας," εκτός από την υπερβολική περιεκτικότητα σε θερμίδες, είναι τα ακόλουθα:

Α. Το ποσοστό των θερμίδων που προέρχονται από λιπίδια είναι μεγαλύτερο από 20 – 25%, σε μερικές δε περιπτώσεις υπερβαίνει και τα 45%.
Β. Το μεγαλύτερο ποσοστό των λιπιδίων της τροφής αποτελείται από ουδέτερα λίπη ζωικής προέλευσης, με τα περισσότερα είτε και όλα τους τα λιπαρά οξέα κορεσμένου τύπου (ζωικό λίπος και βούτυρο γάλακτος).
Γ. Η υπέρμετρη περιεκτικότητα της τροφής σε πρωτεϊνες ζωικής προέλευσης, δηλαδή ποσό μεγαλύτερο από 75 γραμμάρια ανά 24ωρο (κρέας, κοτότουλα, ψαρικά).
Δ. Η υπερβολική πρόσληψη ζάχαρης και όλων των προϊόντων που περιέχουν ζάχαρη.
Ε. Οι υδατάνθρακες της τροφής προέρχονται, κατά κύριο λόγο, από δημητριακά, τα οποία έχουν υποβληθεί σε υψηλού βαθμού βιομηχανική επεξεργασία, με αποτέλεσμα να έχουν απολέσει όλες σχεδόν τις φυτικές ίνες που τους συνοδεύουν μέσα στον καρπό, καθώς και βιταμίνες και άλλα πολύτιμα συστατικά τους.
ΣΤ. Η σχετικά μικρή μόνο πρόσληψη νωπών, είτε και μαγειρευμένων λαχανικών, καθώς και νωπών φρούτων, με αποτέλεσμα τη στέρηση φυτικών ινών, ανόργανων αλάτων και ορισμένων βιταμινών.
Ζ. Η μεγάλη κατανάλωση οινοπνεύματος, καθώς και η υπέρμετρη πρόσληψη καφεϊνης με τα διάφορα ποτά και αναψυκτικά.
Η απαράδεκτα υψηλή πρόσληψη διαφόρων πρόσθετων συνθετικών ουσιών, καθώς και καρυκευμάτων, που χρησιμοποιούνται ως συντηρητικά και βελτιωτικά της γεύσης και της εμφάνισης της τροφής. Παρακάτω επιχειρείται μια απλή, γενική απαρίθμηση των συνεπειών της διατροφής αυτού του τύπου, με την επιφύλαξη για την περαιτέρω ανάλυσή τους σε προσεχή άρθρα. Πάμε λοιπόν. Υπέρμετρο σωματικό βάρος. Αρτηριακή υπέρταση. Καρδιακή ανεπάρκεια σε απαράδεκτα μικρή ηλικία. Πρόωρη αρτηριοσκλήρωση. Έμφραγμα μυοκαρδίου. Αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, με όλα τα δυσάρεστα επακόλουθα. Ουρική και άλλες αρθρίτιδες. Σακχαρώδης διαβήτης με όλα τα δυσμενή επακόλουθα από το κυκλοφορικό και το νευρικό σύστημα. Ηπατική ανεπάρκεια. Νεφρική ανεπάρκεια. Καρκίνος του μαστού, του στομάχου, του παχέος εντέρου και άλλοι. Πρόωρη γήρανση.
Με δεδομένα λοιπόν όλα αυτά, μπορεί μεν οι άγγελοι του ανεκδότου των Κυπρίων, ακολουθώντας τη θεϊκή επιταγή, να μην ανησυχούν, εμείς όμως, οι κοινοί θνητοί, επιβάλλεται να ανησυχούμε, αλλά και να λαμβάνουμε τα απαραίτητα μέτρα, όσο είναι ακόμα καιρός, για την ορθολογιστική βελτίωση της διατροφής μας.