Ο Σαμψών , Ο Πύρρος και το μυικό σύστημα

Σε απροσδιόριστα μικρή ηλικία πριν ακόμα αρχίσω να φοιτώ στο νηπιαγωγείο βρέθηκα κάτοχος μιας σειράς από καμιά πενηνταριά έγχρωμες αναπαραστάσεις , σε μέγεθος carte postale, διαφόρων σκηνών από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη. Επρόκειτο απλά για κακής ποιότητας αντιγράφων φημισμένων είτε όχι, έργων τέχνης, θρησκευτικού περιεχομένου, από διάσημους ή και αφανείς καλλιτέχνες, που συνοδεύονταν από ένα μικρό επεξηγηματικό κείμενο στην πίσω όψη της κάρτας, σε Αγγλική γλώσσα, που φυσικά δεν μπορούσα τότε να διαβάσω.

Θυμάμαι όμως ότι, από ολόκληρη αυτή τη συλλογή, τη μεγαλύτερη εντύπωση μου έκανε η φιγούρα του Σαμψών να στέκεται ανάμεσα στους δυο κεντρικούς στύλους του οίκου ψυχαγωγίας των Φιλισταίων, και με την υπεράνθρωπη, υπερφυσική του δύναμη να τους γκρεμίζει σε θρύψαλα και ολόκληρη η ταράτσα, με το φορτίο της από τους αλλόφρονες Φιλισταίους και τις γυναίκες τους, να καταρρέει σε ερείπια, σαν πύργος από τραπουλόχαρτα. Αυτή η εικόνα του Σαμψών, με τα βγαλμένα μάτια, με τα μακριά μαλλιά, που είχαν και πάλι φυτρώσει, ύστερα από το ξύρισμα που υπέστη μετά την προδοσία της ερωμένης του Δαλιδά, και ιδιαίτερα με τη γιγαντιαία, υπερφυσική, μυϊκή του διάπλαση, μου άφησε τα ανεξίτηλα ίχνη της στη μνήμη μου και τροφοδότησε με πλούσιο υλικό τη φαντασία μου για πολύ καιρό από τότε!

Δεν είναι λοιπόν παράδοξο το γεγονός ότι, κάθε φορά που αντικρίζω τη μορφή ενός πολύ γεροδεμένου ατόμου, αθλητή, παλαιστή, είτε και απλού εργάτη, να χρησιμοποιεί τη μυϊκή του δύναμη για την εκτέλεση γιγάντιου μηχανικού έργου, στη φαντασία μου να αναδύεται αμέσως η εικόνα του Σαμψών να κατεδαφίζει το κτίριο των Φιλισταίων μάλλον, και όχι η μορφή του Ηρακλή, του Πολύφημου είτε και του Τζιμ Λόντου! Έτσι και τελευταία, όταν παρακολουθούσα στην τηλεόραση τον χρυσό Ολυμπιονίκη μας, τον αρσιβαρίστα Πύρρο Δήμα, να σηκώνει με τη χαρακτηριστική εκείνη κίνηση, τη μπάρα με τα βάρη πάνω από το κεφάλι του και να φωνάζει «Για την Ελλάδα,» στη φαντασία μου ξεφύτρωνε παράλληλα αυτή η εικόνα του Σαμψών να κραυγάζει: «αποθανέτω η ψυχή μου μετά των Φιλισταίων!.»

Και ακριβώς επειδή έτσι έχουν τα πράγματα, δεν μπορούσα παρά κάποτε να ανατρέξω στην πηγή, στο βιβλίο ΚΡΙΤΑΙ της Παλαιάς Διαθήκης, για να πληροφορηθώ από πρώτο χέρι – όλα όσα γράφονται για τον ήρωα και το σύμβολο της μυϊκής ρώμης των νηπιακών μου χρόνων. Και από εκεί πληροφορήθηκα διάφορα ενδιαφέροντα και, σε πολλές περιπτώσεις, εκπληκτικά γεγονότα, που έχουν σχέση με το περί ου ο λόγος «δείγμα» ρωμαλαιότητας, μυϊκής ανάπτυξης, αλλά και πονηριάς, κατεργαριάς και ζαβολιάς! Ο Σαμψών δεν είχε τη συνήθη, ανθρώπινη καταβολή. Η μητέρα του ήταν στείρα, αυτός δε γεννήθηκε μόνο μετά από θεία, ευγονική επέμβαση αγγέλου, απεσταλμένου από το Θεό, ο οποίος τη διαβεβαίωσε ότι, παρά τη στειρότητά της, επρόκειτο να μείνει έγκυος και να γεννήσει ένα αγόρι.

Αλλά, εκτός από αυτό, το εκπληκτικό είναι ότι, κατά ρητή επιταγή του αγγέλου, τηρήθηκε μια ιδιαίτερα αυστηρή προληπτική διαιτητική πρακτική, και από τους δυο του γονείς, τόσο για ένα χρονικό διάστημα πριν από τη σύλληψή του, όσο και κατά τη διάρκεια της κύησης, η οποία συνίστατο σε πλήρη αποχή, και του πατέρα και της μητέρας του, από το κρασί και από κάθε άλλο οινοπνευματώδες ποτό, καθώς και από οποιαδήποτε άλλη τροφή, που κατά τον Μωσαϊκό νόμο εθεωρείτο «ακάθαρτη.» Έχουμε δηλαδή σ αυτή την περίπτωση ένα ζωντανό παράδειγμα εφαρμογής της αντίληψης ότι η σωστή υγιεινή διατροφή , τόσο του πατέρα όσο και της μητέρας, έχει ιδιαίτερα ευνοϊκή επίδραση στη γενική διάπλαση και γενικότερα την υγεία του τέκνου. Δεν χρειάζεται, βέβαια, να τονισθεί εδώ πέρα η τεράστια σημασία του γεγονότος ότι στη μακρινή εκείνη εποχή, η αρχή αυτή, που δεν διαφέρει παρά ελάχιστα μόνο από τις σημερινές μας επιστημονικές αντιλήψεις επί του θέματος, ήταν γνωστή και εφαρμοζόταν στην πράξη, έστω και μετά από θεία επέμβαση και επιταγή!

Όταν, τελικά, με την προδοσία της γυναίκας του έχασε το στοίχημα με το οποίο επεδίωκε να κερδίσει τριάντα χιτώνες και τριάντα στολές, για να πληρώσει, σκότωσε τριάντα συμπατριώτες του, πήρε τα ρούχα τους, και τα έδωσε στους κερδισμένους! Εξάλλου, όταν ο πεθερός του τού απαγόρευσε να δει τη γυναίκα του γιατί, κατά την απουσία του την πάντρεψε με ένα φίλο του, και του αντιπρότεινε να του δώσει τη νεότερη και ωραιότερη αδελφή της, ο Σαμψών σοφίστηκε και εκτέλεσε το θεαματικότερο εμπρησμό της ιστορίας. Έπιασε τρακόσες αλεπούδες, τις έδεσε ανά δυο ουρά με ουρά, στερέωσε στο δέσιμο αναμμένη «λαμπάδα» και τις εξαπέλυσε ανάμεσα στα σπαρτά, τις θυμωνιές, τα αμπέλια και τα ελαιόδεντρα των Φιλισταίων!. Και σε άλλη περίπτωση, με όπλο τη σιαγώνα που απόσπασε από το κουφάρι ενός γαϊδάρου, σκότωσε χίλιους Φιλισταίους.

Αλλά και σε άλλες περιπτώσεις, η συμπεριφορά του υπήρξε ιδιότυπη, απρόβλεπτη, περίεργη και εκκεντρική. Έτσι, όταν οι εχθροί του περικύκλωσαν ολόκληρη την πόλη της Γάζας
για να τον πιάσουν όταν θα έβγαινε από το σπίτι μιας πόρνης με την οποία κοιμήθηκε το βράδυ, αυτός ξύπνησε τα μεσάνυχτα, ξήλωσε και φορτώθηκε ολόκληρη την πόρτα της πόλης, τους παραστάτες και το μοχλό της, και τα ανέβασε στην κορυφή του βουνού, απέναντι από τη Χεβρών ! Καλό κουμάσι ο Σαμψών! Αυτά λοιπόν για τον Σαμψών, το κλασικό παράδειγμα της γιγάντιας μυϊκής ανάπτυξης και της μυθικής σωματικής ρώμης, το ίνδαλμα όλων όσων ασχολούνται με το body building και το όνειρο όσων καταγίνονται με αθλήματα για τα οποία απαιτείται αρίστη μυϊκή διάπλαση, υψίστη μυϊκή προπόνηση , δύναμη και αντοχή.

Η θέα όμως μιας άρτιας είτε και «υπερφυσικής» μυϊκής διάπλασης, καθώς και της πραγματοποίησης θεαματικών επιτευγμάτων στον τομέα των αθλητικών επιδόσεων, αποτελούν το ερέθισμα για την ανάδυση στην οθόνη της συνείδησης και άλλων εικόνων και παραστάσεων, που είναι εξίσου, είτε και πολύ περισσότερο συναρπαστικές, από εκείνη του Σαμψών. Και οι εικόνες αυτές αφορούν τη δομή και τη λειτουργία της θαυμαστής αυτής φυσικής βιολογικής «μηχανής» που ονομάζεται μυϊκός ιστός, με την οποία κατορθώνεται το θαύμα της μετατροπής της χημικής ενέργειας , που περιέχεται μέσα στα μόρια των θρεπτικών ουσιών της τροφής, σε μηχανική δύναμη και μηχανικό έργο, που εκδηλώνεται σε μακροσκοπική κλίμακα.

Πράγματι, η εικόνα της δομής ενός μυϊκού κυττάρου, δηλαδή της μυϊκής ίνας, σε μοριακό επίπεδο, αποκαλύπτει την παρουσία ενός απλησίαστου σε τελειότητα μεγαλοφυούς μηχανισμού, που διακρίνεται τόσο με την επιβλητική του αρμονική συμμετρία, όσο και με την απαράμιλλη αποτελεσματικότητά του ως μηχανής. Δεν μπορεί κανένας να μη σταθεί έκπληκτος από θαυμασμό μπροστά σ αυτά τα μικκύλια της μυοσίνης και της ακτίνης, που βρίσκονται τοποθετημένα κατά εκατομμύρια και δισεκατομμύρια, σε δέσμες και σε σειρές, σε όλο το μήκος των μυϊκών ινιδίων. Ούτε, βέβαια, μπορεί κανένας να μη σταθεί έκθαμβος μπροστά στην ομορφιά και τη χάρη των εκπληκτικά συντονισμένων και με ακρίβεια εκατομμυριοστών του δευτερολέπτου χρονοθετημένων κινήσεων αυτών των μικκυλίων, που πραγματοποιούνται στο κάθε πρόσταγμα που φτάνει στη μυϊκή ίνα με το νευρικό της κλωνίο, με ρυθμό εκατό ως και εξακόσες φορές ανά δευτερόλεπτο! Αλλά δεν είναι μονάχα αυτά.

Για την εξυπηρέτηση αυτού του μηχανισμού, για τον εφοδιασμό του σε ενέργεια και για τη διατήρησή του σε άριστη δομική και λειτουργική κατάσταση, απαιτείται και υπάρχει μέσα στη μυϊκή ίνα ένας ολόκληρος κόσμος από τις απαραίτητες ειδικές εγκαταστάσεις. Έτσι, το καθένα από τις εκατοντάδες ως τις χιλιάδες μυϊκά ινίδια, που περιέχονται μέσα στη μυϊκή ίνα, περιβάλλεται από ένα καταπληκτικά περίπλοκο σύστημα επιμήκων και εγκάρσιων υπομικροσκοπικών σωληναρίων, που αποτελούν το σαρκοπλασματικό δίκτυο.

Η μεμβράνη του τοιχώματος αυτών των σωληναρίων, χρησιμεύει για την αγωγή των ηλεκτρικών ερεθισμάτων που διοχετεύονται από την κυτταρική μεμβράνη της μυϊκής ίνας προς το μυϊκό ινίδιο, ο δε αυλός των σωληναρίων χρησιμοποιείται για την εναποθήκευση και μεταφορά μεγάλης ποικιλίας από μόρια και ιόντα, που είναι απαραίτητα για τη συντήρηση και τη λειτουργία του μηχανισμού της συστολής. Διάσπαρτα, σε καίριες θέσεις, σε ολόκληρη την έκταση της μυϊκής ίνας, βρίσκονται κατά χιλιάδες τα μιτοχόνδρια, που δεν είναι τίποτε άλλο παρά τα «εργοστάσια παραγωγής ενέργειας» ή, ακριβέστερα, οι σταθμοί αναγόμωσης των πακέτων ενέργειας που απαιτείται για την απρόσκοπτη λειτουργία του μυός.

Μέσα στο κάθε μιτοχόνδριο, τα μόρια της γλυκόζης και των λιπαρών οξέων, που προσλαμβάνονται από τη μυϊκή ίνα από το υγρό των ιστών που την περιβάλλει, υφίστανται οξειδωτική διάσπαση, με την επέμβαση μιας σειράς από ειδικά ένζυμα. Κατά τη σταδιακή αυτή διάσπαση, κατά την οποία αυτά τα μόρια τελικά μετατρέπονται σε διοξείδιο του άνθρακα και νερό, αποδίδεται ενέργεια, που χρησιμοποιείται κατά σημαντικό ποσοστό επί τόπου, για τη μετατροπή της ADP (διφωσφορική αδενοσίνη) σε ATP (τριφωσφορική αδενοσίνη), ενώ το υπολειπόμενο ποσό αυτής της ενέργειας αποδίδεται με τη μορφή της θερμότητας. Η ATP που συντίθεται με αυτό τον τρόπο, μεταφέρεται στις κατάλληλες θέσεις των μυϊκών ινιδίων
και εκεί πέρα, την κατάλληλη στιγμή, που καθορίζεται με την επίδραση του ηλεκτρικού νευρικού ερεθίσματος, διασπάται σε ADP και φωσφορική ρίζα, και αποδίδει την ενέργεια που περιέχεται στο μόριό της για την επιτέλεση της μυϊκής συστολής.

Σε διάφορες επίσης θέσεις της μυϊκής ίνας περιέχονται και πάμπολλα ριβοσωμάτια, δηλαδή συνεργεία, στα οποία κατασκευάζονται τα μόρια των διαφόρων πρωτεϊνών, που αποτελούν τα δομικά στοιχεία της μυϊκής ίνας. Στο κάθε ριβοσωμάτιο μεταφέρεται το ακριβές «καλούπι» της συγκεκριμένης πρωτεϊνης που χρειάζεται να συντεθεί. Αυτό το καλούπι αποτελεί αντίγραφο συγκεκριμένου τμήματος του DNA του πυρήνα, και μετά την εγκατάστασή του μέσα στο ριβοσωμάτιο, θέτει σε κίνηση ένα μηχανισμό με τον οποίο επιλέγονται συγκεκριμένα αμινοξέα, τα οποία συνδέονται μεταξύ τους με την κατάλληλη αλληλουχία, για την κατασκευή της ειδικής πρωτεϊνης που χρειάζεται.

Με αυτό τον τρόπο παράγονται, για παράδειγμα, τα επιπλέον μόρια μυοσίνης, αλλά και άλλων πρωτεϊνών, που απαιτούνται για την αύξηση του μεγέθους των μυϊκών ινιδίων, είτε και την κατασκευή καινούριων μυϊκών ινιδίων μέσα στις μυϊκές ίνες, για την πραγματοποίηση της υπερτροφίας ενός μυός, που συντελείται κατά τη μυϊκή προπόνηση. Κατανεμημένα επίσης σε διάφορα σημεία της μυϊκής ίνας υπάρχουν μερικές χιλιάδες πυρήνες, που προέρχονται από τα αρχέγονα μυϊκά κύτταρα, από τη συνένωση των οποίων συγκροτείται η μυϊκή ίνα κατά την εμβρυογένεση. Κεφαλαιώδους σημασίας συσκευή, που αποτελεί αναπόσπαστο δομικό στοιχείο της κάθε μυϊκής ίνας, είναι η τελική κινητική πλάκα, δηλαδή η περιοχή κατά την οποία η νευρική διέγερση που φτάνει με ένα νευρικό κλωνίο, αποδίδεται προς την κυτταρική μεμβράνη της μυϊκής ίνας, για να προκαλέσει τη συστολή της. Η συσκευή αυτή ουσιαστικά μετατρέπει την ηλεκτρική νευρική εντολή σε χημικό ερέθισμα, που με τη σειρά του επιδρά στην κυτταρική μεμβράνη της μυϊκής ίνας για να αυξήσει τη διαπερατότητά της σε ιόντα νατρίου, και με αυτό τον τρόπο να προκληθεί μεταβολή του ηλεκτρικού της φορτίου. Η ηλεκτρική αυτή μεταβολή επεκτείνεται σαν κύμα σε ολόκληρη τη μυϊκή ίνα και επιδρά σαν μήνυμα-εντολή στα μυϊκά ινίδια, που βρίσκονται μέσα στη μυϊκή ίνα, για να συσταλούν

Αλλά ο μυς, ως όργανο, δεν αποτελείται μόνο από μυϊκές ίνες. Πράγματι, ανάμεσα στο μυϊκό ιστό περιέχονται μέσα στο μυ και συνδετικός ιστός, αιμοφόρα και λεμφοφόρα αγγεία, λιπώδης ιστός, καθώς και μεγάλος αριθμός νευρικών ινών. Από τις νευρικές αυτές ίνες ορισμένες άγουν νευρικά ερεθίσματα που προέρχονται από διάφορους υποδοχείς και ελεύθερες απολήξεις που βρίσκονται μέσα στη μάζα του μυός, προς το κεντρικό νευρικό σύστημα. Με τις νευρικές αυτές ώσεις, το κεντρικό νευρικό σύστημα πληροφορείται συνεχώς την πρόοδο της μυϊκής συστολής, και προσαρμόζει τις περαιτέρω εντολές του προς το μυν, ανάλογα με το αποτέλεσμα που επιτυγχάνεται με τη συστολή. ₼λλες νευρικές ίνες άγουν τα νευρικά ερεθίσματα που προέρχονται από το κεντρικό νευρικό σύστημα προς τις μυϊκές ίνες, για να προκαλούν τη λειτουργία τους. Τέλος, άλλες νευρικές ίνες καταλήγουν στα τοιχώματα των αιμοφόρων αγγείων του μυός, και με αυτές διοχετεύονται νευρικές ώσεις από το κεντρικό νευρικό σύστημα, με τις οποίες ρυθμίζεται το εύρος αυτών των αγγείων και, κατά συνέπεια, ρυθμίζεται και το ποσό του αίματος που περνάει μέσα από αυτά τα αγγεία.

Ο μυς όμως δεν περιμένει, μόνο από το νευρικό σύστημα να ρυθμίζει την αιμάτωσή του. Πράγματι, ο μυς διαθέτει ένα πολύ αποτελεσματικό επικουρικό σύστημα για την αυτορυθμιστία της αιμάτωσής του, ανάλογα με τις τοπικές του ανάγκες σε οξυγόνο και θρεπτικές ουσίες. Έτσι, τα αγγεία του μυός διαστέλλονται και με την επίδραση των διαφόρων συνθηκών που δημιουργούνται μέσα στον μυν, ανάλογα με την ένταση της λειτουργίας του και τις πραγματικές του ανάγκες, με αποτέλεσμα να διέρχεται μέσα από αυτά τα αγγεία μεγαλύτερο ποσό αίματος και έτσι να εξασφαλίζεται η επάρκεια των θρεπτικών στοιχείων που απαιτούνται για την επιτέλεση της λειτουργίας του. Γι αυτόν ακριβώς το λόγο, κατά τη λειτουργία των μυών του σώματος, η καρδία, και γενικότερα ολόκληρο το κυκλοφορικό σύστημα, εξαναγκάζεται σε υπερλειτουργία, γεγονός που συνεπάγεται ευνοϊκή επίδραση

στη διατήρηση της λειτουργικότητας και της δομικής ακεραιότητας αυτού του συστήματος, εφόσον η λειτουργική αυτή επιβάρυνση διατηρείται μέσα σε λογικά πλαίσια. Δηλαδή, η συστηματική, μέτριας έντασης μυϊκή άσκηση, αποτελεί ένα άριστο τρόπο άσκησης και του κυκλοφορικού συστήματος, και ιδιαίτερα της καρδίας, που προσφέρει σημαντική ωφέλεια όσον αφορά την προφύλαξη από καρδιοπάθεια, την αρτηριακή υπέρταση και τη στεφανιαία νόσο. Για τη λειτουργία των διαφόρων ομάδων και συγκροτημάτων μυών του σώματος, το συντονισμό αυτής της λειτουργίας και την προσαρμογή της προς τη λειτουργία όλων των άλλων οργανικών συστημάτων του σώματος, απαιτείται η δραστηριοποίηση ενός μεγάλου αριθμού νευραδικών κυκλωμάτων, τόσο στον εγκέφαλο όσο και στο νωτιαίο μυελό, καθώς και μέσα στο φυτικό νευρικό σύστημα.

Χωρίς υπερβολή, ένα πολύ μεγάλο τμήμα του νευρικού συστήματος, και ιδιαίτερα του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού, είναι φτιαγμένο για την εξυπηρέτηση του μυϊκού συστήματος και των διαφόρων αναγκών που προκύπτουν από τη λειτουργία των μυών. Επίσης, ένα πολύ μεγάλο τμήμα του εγκεφάλου απασχολείται με την επεξεργασία των μηνυμάτων που προέρχονται από τους λειτουργούντες μυς και τις αρθρώσεις που κινητοποιούνται εξαιτίας της λειτουργίας τους. Γι αυτό, η δραστηριοποίηση του μυϊκού συστήματος του σώματος υποχρεωτικά συνεπάγεται και την παράλληλη κινητοποίηση σημαντικού τμήματος του νευρικού συστήματος, γεγονός που έχει μάλλον ευεργετικές επιπτώσεις για τη συνολική ακεραιότητα και τη φυσιολογική λειτουργικότητα αυτού του συστήματος.