Λογισμικό ανοιχτού κώδικα στον δημόσιο τομέα;

Ο όρος λογισμικό ανοιχτού κώδικα (Open Source Software) [1][2] αναφέρεται σε λογισμικό (προγράμματα και εφαρμογές υπολογιστών) που ο πηγαίος του κώδικας είναι διαθέσιμος στους χρήστες του, οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν, να αντιγράφουν και να τροποποιούν το λογισμικό χωρίς να χρειάζεται να πληρώσουν κάποιο αντίτιμο. Δεν αποτελεί απλά ένα μοντέλο παραγωγής και διανομής λογισμικού, αλλά μια γενικότερη φιλοσοφία που βασίζεται στην εθελοντική προσφορά και συνεισφορά στην κοινότητα, καθώς και στη δύναμη της συλλογικής δράσης.

Η υιοθέτηση λύσεων ανοιχτού λογισμικού στο δημόσιο τομέα μιας χώρας μπορεί να έχει σημαντικά οφέλη για τους πολίτες της:

• Μείωση του κόστους: καθώς το ανοιχτό λογισμικό δεν έχει κόστος αγοράς της άδειάς του, μπορεί να συμβάλλει στη μείωση των δαπανών στον τομέα των πληροφοριακών υποδομών. Αυτό, βέβαια, δε σημαίνει πως τα κόστη είναι μηδενικά, αφού χρειάζονται χρήματα για την ανάπτυξή (deployment) και τη συντήρησή του. Εντούτοις, αντίστοιχα έξοδα απαιτούνται και στην περίπτωση του κλειστού (proprietary) λογισμικού. Ένα πρόβλημα, πάντως, είναι πως δε φαίνεται να γνωρίζουμε (τι πρωτότυπο!) πόσο κοστίζουν στη χώρα μας οι άδειες λογισμικού που αγοράζονται στον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Επίσης, επιπλέον κέρδος μπορεί να προκύψει από την επαναχρησιμοποίηση του λογισμικού, καθώς δεν απαιτείται να αγοραστούν επιπλέον άδειες. Ακόμη, ανεξάρτητα από αυτό και καθώς το κόστος δεν μπορεί να είναι ο μόνος παράγοντας σε τέτοιες αποφάσεις, η προώθηση του κλειστού ή του ανοιχτού λογισμικού είναι κυρίως θέμα εθνικής στρατηγικής στον τομέα των ΤΠΕ.
• Διαλειτουργικότητα: η υιοθέτηση ανοιχτού λογισμικού και γενικότερα ανοιχτών προτύπων μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στη διαλειτουργικότητα ανάμεσα στα συστήματα που χρησιμοποιούν οι διάφοροι δημόσιοι φορείς.
• Έγκαιρη διόρθωση σφαλμάτων: το γεγονός πως ο κώδικας του ανοιχτού λογισμικού είναι προσβάσιμος σε όλους, έχει ως συνέπεια να εντοπίζονται γρήγορα σφάλματα (bugs) και να διορθώνονται εξίσου γρήγορα από την κοινότητα ανάπτυξης.
• Μη εξάρτηση από εταιρείες: από τη στιγμή που ο χρήστης έχει πρόσβαση στον πηγαίο κώδικα του λογισμικού, έχει τη δυνατότητα να προβεί σε επεκτάσεις, τροποποιήσεις και αναβαθμίσεις ακόμα και όταν τελειώσει η σύμβαση με την εταιρεία υποστήριξης. Αντίθετα, στην περίπτωση του κλειστού λογισμικού, μετά τη λήξη της σύμβασης υποστήριξης με την εταιρεία που προμηθεύει το λογισμικό δεν είναι συνήθως εφικτό να γίνουν αλλαγές ή αναβαθμίσεις, με αποτέλεσμα την εξάρτηση σε μεγάλο βαθμό από την εταιρεία και πιθανώς επιπλέον κόστη.
• Εγχώρια καινοτομία: η στροφή μιας χώρας στο ανοιχτό λογισμικό μπορεί να ωθήσει αρκετές εταιρείες πληροφορικής στην ενασχόληση με αυτό το μοντέλο ανάπτυξης και διανομής, παράγοντας με αυτό τον τρόπο εγχώρια καινοτομία. Εφόσον, σε παγκόσμιο επίπεδο υπάρχει ολοένα και αυξανόμενο ενδιαφέρον για το λογισμικό ανοιχτού κώδικα, η καινοτομία και η τεχνογνωσία αυτή μπορεί να αναδειχθεί σε κερδοφόρο εξαγώγιμο προϊόν.

Δυστυχώς, στο πρόσφατο παρελθόν (το 2008) η τότε κυβέρνηση της χώρας μας δεν εξέτασε καθόλου το ενδεχόμενο χρήσης λογισμικού ανοιχτού κώδικα στο δημόσιο τομέα, αλλά προτίμησε να επικυρώσει με νόμο συμφωνία με τη Microsoft [3], χωρίς να γίνει κάποια μελέτη και συζήτηση για εναλλακτικές λύσεις. Την ίδια στιγμή μάλιστα που αρκετές χώρες (π.χ. Αυστραλία [4], Ηνωμένο Βασίλειο [5], Ιρλανδία [6], Γαλλία [7], Ρωσία [8]) έχουν αρχίσει να υιοθετούν μια ιδιαίτερα θετική στάση απέναντι στο λογισμικό ανοιχτού κώδικα και τα ανοιχτά πρότυπα και προωθούν τη χρησιμοποίησή του στο δημόσιο τομέα. Τουλάχιστον, σε τομείς όπου δεν εμπλέκονται άμεσα οι κατά καιρούς κυβερνήσεις (που φαίνεται να είναι φοβικές απέναντι σε φιλοσοφίες συλλογικής δράσης όπως αυτή του λογισμικού ανοιχτού κώδικα), όπως τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα φαίνεται το λογισμικό ανοιχτού κώδικα να γνωρίζει σημαντική διάδοση (π.χ. στις πλατφόρμες εξ’ αποστάσεως εκπαίδευσης [9] ή στα forums που χρησιμοποιούν για την επικοινωνία των μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας).

Σαφώς και υπάρχει και πιο επιφυλακτική στάση απέναντι στο λογισμικό ανοιχτού κώδικα [10]. Επιπροσθέτως, τα λόμπι των οποίων τα συμφέροντα συμβαδίζουν με τη διατήρηση του μοντέλου του κλειστού λογισμικού προσπαθούν να επηρεάσουν προς όφελός τους τις κυβερνήσεις τόσο στην Αμερική, όσο και στην Ε.Ε. Το ζήτημα για τη χώρα μας είναι πως πρέπει επιτέλους να εξετάσει την εναλλακτική πρόταση της ενσωμάτωσης λογισμικού ανοιχτού κώδικα, στα πλαίσια μιας μακροχρόνιας εθνικής στρατηγικής.

Πηγές

Θάνος Πλέσσας – Συμμετέχει στο Κόμμα Πειρατών Ελλάδας