Φολέγανδρος, το καταφύγιο για να είσαι «αλλού»

Το όνομά της κατά μια εκδοχή προέρχεται από φοινικική λέξη που δηλώνει το πετρώδες του εδάφους της. Κατά μια άλλη εκδοχή οφείλεται στο Φολέγανδρο, γιό του Μίνωα. Από επιγραφές που βρέθηκαν στο νησί οι κάτοικοι κατά την ιστορική περίοδο πρέπει να ήταν Δωριείς από τη Σαντορίνη του γένους των Αιγιδών.

 Το 425 π.Χ. φέρεται να έχει ήδη κυριευθεί και να ήταν υποτελής των Αθηναίων, καταβάλλοντας ετήσιο φόρο 2.000 δραχμών, σύμφωνα με επιγραφή που βρέθηκε στην Ακρόπολη των Αθηνών. Δεύτερη ιστορική αναφορά προέρχεται από επιγραφή που βρέθηκε στους Δελφούς παρά τον θησαυρό των Σιφνίων, του 4ου – 3ου αιώνα π.Χ. που φέρεται η Φολέγανδρος να συνέβαλλε οικονομικά στην επισκευή του ναού του Απόλλωνα, ή να αποτελούσε αποικία που ιδρύθηκε κατ΄ εντολή του Μαντείου.

 Οι Ρωμαίοι χρησιμοποίησαν τη νήσο ως τόπο εξορίας. Επί Φραγκοκρατίας η Φολέγανδρος ανήκε στο Δουκάτο του Αιγαίου. Την κατέκτησε ο ιδρυτής του Δουκάτου Μάρκος Σανούδος το 1212 και ανήγειρε μεγάλο οχυρό φρούριο στο ψηλότερο σημείο της Χώρας, όπου και η αρχαία πόλη. Η νήσος έμεινε υπό την κυριαρχία των Ενετών μέχρι το 1566, όταν και ερημώθηκε από τους Τούρκους πειρατές. Το 1617 οι Τούρκοι κατέλαβαν και εξουσίαζαν τη νήσο οριστικά μέχρι το 1821, ενώ το 1715 η Φολέγανδρος υπέστη λεηλασία και ερήμωση από τον πασά Τζανούμ Χότζα που υποδούλωσε τους κατοίκους της. Από εδώ πέρασαν πολλοί κατακτητές, αλλά η πραγματική απειλή υπήρξαν οι πειρατές.

 Έχει μέγιστο ύψος 455 μέτρα, έκταση 32 τετραγωνικά χιλιόμετρα και αριθμεί γύρω στους 650 κατοίκους. Είναι το μικρότερο από τα κατοικημένα νησιά των Κυκλάδων, Απέχει 5 μίλια (ανατολικά) από τη Μήλο, 22 μίλια ΒΔ. από τη Σαντορίνη και από τον Πειραιά 104 ναυτικά μίλια. Το ταξίδι διαρκεί 3,5-4 ώρες. Τα ταχύπλοα προσεγγίζουν επίσης τα νησιά : Σίφνο, Μήλο, Θήρα (Σαντορίνη), Αμοργό, Νάξο, Πάρο και Σύρο. Με συμβατικά πλοία το ταξίδι διαρκεί 11 ώρες περίπου, ανάλογα με το δρομολόγιο. Το πλησιέστερο διεθνές αεροδρόμιο που συνδέει τη Φολέγανδρο με τοπική γραμμή πλοίου, είναι στη Σαντορίνη.

 Το χωριό Φολέγανδρος η Χώρα βρίσκεται 300 μ. πάνω από τη θάλασσα, ακουμπώντας στο χείλος ενός γκρεμού που αιωρείται πάνω από τη θάλασσα.Εδώ δεν υπάρχει περίπτωση να χαθείς. Όποιο σοκάκι και να πάρεις θα καταλήξεις στις τρεις βασικές πλατείες της Χώρας. Η πρώτη, η πλατεία του Ντούναβη η πλατεία του Ιταλού, όνομα που πήρε από το εστιατόριο – καφέ που άνοιξε ο Ιταλόφωνος Έλληνας του νησιού. Η δεύτερη η Πιάτσα, όπου πάντα ακούγεται το γέλιο της Τόνιας από την ομώνυμη ταβέρνα. Η Τρίτη η πλατεία του Κρητικού, με πολλά φώτα και καλή μουσική.Ο δρόμος από την κεντρική στάση του λεωφορείου οδηγεί στην εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου. Χτίστηκε όταν μια ασημένια εικόνα της Παναγίας, που είχε πέσει στα χέρια των πειρατών, σώθηκε από ένα κάτοικο του νησιού. Αποτελώντας μέρος των αρχαίων τειχών της πόλης λέγεται ότι στη θέση της ήταν ο ναός της Αρτέμιδος Σελασφόρου, που λατρευόταν στο νησί μαζί με τον προστατήριο Απόλλωνα.

 Μετά την άφιξη στο λιμάνι του Καραβοστάση η Φολέγανδρος θα αρχίσει να ξεδιπλώνει τις ομορφιές της σιγά-σιγά. Από τον Καραβοστάση, υπάρχει λεωφορείο για τη Χώρα, ενώ στη κοντινή ακτή Λιβάδι φθάνετε με τα πόδια.Η Άνω Μεριά είναι ο δεύτερος μεγάλος οικισμός του νησιού. Βρίσκεται βορειότερα με πληθυσμό 291 κατοίκων, και αποτελεί το πιο παραδοσιακό κομμάτι του νησιού. Μικρότερος οικισμός και λιμάνι του νησιού είναι ο Καραβοστάσης, στο ΝΑ. άκρο του, που απέχει από Πειραιά 102 μίλια και από Νάξο 32 μίλια. Οι κάτοικοι της νήσου ονομάζονται Φολεγανδρίτες ή Φολεγανδρινοί, (καθαρεύουσα: Φολεγάνδριοι),και ειδικότερα της Χώρας (πρωτεύουσας), Χωραΐτες – Χωραΐτισσες.Νησί ιδανικό για περιπατητές, κρύβει τοπία άγριας ομορφιάς.

 Ενδεικτικές διαδρομές:

Χώρα – Σταυρός – Χριστός – Φηρά – Αγκάλη

 Η πορεία ξεκινά από το Κάστρο της Χώρας, μέσα από τα στενά σοκάκια, και περνώντας κάτω από την Παντάνασσα και το ξωκκλήσι του Αγίου Σάββα, μπαίνει για λίγο στον επαρχιακό δρόμο. Φτάνοντας στον ιστορικό ναϊσκο του Σταυρού, η διαδρομή επανέρχεται στο μονοπάτι, με κατεύθυνση νοτιοδυτική. Το τμήμα της μέχρι το Χριστό είναι στο μεγαλύτερό του μέρος λιθόστρωτο. Μετά το Χριστό και με ανοιχτό ορίζοντα προς τη θάλασσα, το μονοπάτι στενεύει και γίνεται δύσβατο, κατηφορίζοντας προς τη γραφική ακτή των Φηρών. Από εκεί ακολουθώντας παράκτια διαδρομή σε βραχώδες απόκρημνο τοπίο, καταλήγει στο γραφικό, αλλά πολυσύχναστο λιμανάκι της Αγκάλης.

 Άνω Μεριά – Άγ. Ιωάννης ο Ελεήμονας – Μάρμαρο – Άγιος Νικόλαος – Αγκάλη.

 Αφετηρία της διαδρομής αυτής είναι ο Άγιος Ιωάννης ο Ελεήμονας στο ανατολικό άκρο του οικισμού της Άνω Μεριάς. Από τον επαρχιακό δρόμο, η πορεία ακολουθεί λιθόστρωτο μονοπάτι που οδηγεί στο Λαογραφικό Μουσείο και στη συνέχεια στο ξωκκλήσι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Το λιθόστρωτο συνεχίζει κατηφορικά και διασχίζει τον εγκαταλελειμένο οικισμό Μάρμαρο, ο οποίος διατηρεί ανέπαφα τα χαρακτηριστικά της πανωμερίτικης αρχιτεκτονικής. Πλησιάζοντας την ακτή, η διαδρομή περνά πάνω από τον γραφικό όρμο του Άη Νικόλα – που διατηρεί πάντα τη μαγεία του – και κατόπιν κατηφορίζει στη μικρή ακρογιαλιά του Γαλύφου. Ακολουθώντας στο εξής παράκτια πορεία, το μονοπάτι καταλήγει στο εκκλησάκι της Αγίας Μαρίνας, έξω από την Αγκάλη.

 Άνω Μεριά – Άγιος Ανδρέας – Άγιος Γεώργιος – Λυγαριά – Ζωοδόχος Πηγή.

 Αφετηρία της διαδρομής είναι η εκκλησία του Αγίου Ανδρέα, στη δυτική πλευρά του διάσπαρτου οικισμού της Άνω Μεριάς. Το μονοπάτι είναι στο μεγαλύτερό του μέρος λιθόστρωτο. Ο οδοιπόρος συναντά το ξωκκλήσι του Αγίου Σώστη, διασχίζοντας περιοχή όπου κυριαρχεί το χαρακτηριστικό πανωμερίτικο αγροτικό τοπίο, με πανοραμική θέα. Πλησιάζοντας, συναντά τοποθεσία με δενδρώδη βλάστηση, που προσφέρει σκιά, και φτάνει στον όρμο του Αγίου Γεωργίου (όπου υπάρχει και οδική πρόσβαση κατ’ ευθείαν από την Άνω Μεριά). Το μονοπάτι Άνω Μεριά – Άγιος Γεώργιος εξυπηρετεί και σήμερα τους γεωργοκτηνοτρόφους της περιοχής. Από τον όρμο Αγ. Γεωργίου ώς το ακρωτήρι του Κάστελλου, το μονοπάτι μετατρέπεται σε αγροτικό δρόμο. Στον Κάστελλο διακρίνονται κατάλοιπα οικισμού της πρωτοκυκλαδικής περιόδου. Από εκεί η διαδρομή στρέφεται νοτιοδυτικά και συναντά τη γραφική μικρή ακρογιαλιά της Λυγαριάς. Στο τελευταίο τμήμα της, η πορεία κινείται ανηφορικά προς το ύψωμα της Καρκάνας, μέσα από στενό χωματόδρομο, όπου βρίσκεται το εκκλησάκι της Ζωοδόχου Πηγής (Χρυσοπηγής). Από εδώ, όπου το οπτικό πεδίο δυτικά προς το πέλαγος και το ακρωτήρι Κυπαρίσσι είναι ευρύτατο, ο περιηγητικός αυτός κύκλος μπορεί να “κλείσει” για τον οδοιπόρο, επιστρέφοντας μέσα από το Μεροβίγλι στο χωριό της Άνω Μεριάς.

 Άνω Μεριά (Ταξιάρχης) – Άγιος Παντελεήμονας – Αμπέλι.

 Από τον Ταξιάρχη της Άνω Μεριάς, αρχικά η πορεία κινείται δυτικά, πάνω στον επαρχιακό δρόμο. Αφού περάσει διασταύρωση με μονοπάτι που οδηγεί νοτιοδυτικά στο Λειβαδάκι, κατευθύνεται δυτικά προς τον Άγιο Παντελεήμονα, χτισμένο σε θέση σπάνιας ομορφιάς, με πορεία πάνω σε λιθόστρωτο μονοπάτι. Μετά τον Άγιο Παντελεήμονα, το μονοπάτι διχάζεται σε δύο κλάδους, οι οποίοι οδηγούν στον όρμο Αμπέλι. Ο νότιος κλάδος, ομαλός στο αρχικό του τμήμα, κατηφορίζει στη συνέχεια απότομα προς τη γραφική παραλία. Αντίθετα, ο βόρειος κλάδος κινείται αρχικά κατηφορικά, αλλά κατόπιν διασχίζει ωραία ρεματιά με βλάστηση ασυνήθιστη για τα δεδομένα του νησιού και με παραδοσιακές καλλιέργειες (σκάλες).

 Άνω Μεριά (Ταξιάρχης) – Λειβαδάκι – Φάρος Ασπρόπουντας – Άνω Μεριά (Μύλοι).

 Πρόκειται για τη μεγαλύτερη διαδρομή, η οποία ξεκινά από τον Ταξιάρχη και αφού διανύσει κυκλική πορεία, καταλήγει στους Μύλους της Άνω Μεριάς. Στο αρχικό της τμήμα η πορεία ταυτίζεται με την προηγούμενη, μέχρις ότου συναντήσει τη διακλάδωση προς Λειβαδάκι, την οποία ακολουθεί. Το μονοπάτι είναι άθικτο και καλά οριθετημένο, κατά τόπους λιθόστρωτο. Φτάνοντας στο λόφο με το ξωκκλήσι των Αγίων Αναργύρων, η θέα είναι εξαιρετική. Από εκεί η πορεία γίνεται κατηφορική, διασχίζοντας την περιοχή Σκιαθίτης, με κατεύθυνση το Λειβαδάκι, κλειστό ορμίσκο με βοτσαλωτή ακρογιαλιά. Στη συνέχεια, ο οδοιπόρος ανηφορίζει και συναντά μικρή διακλάδωση που οδηγεί στον ιδιαίτερα γραφικό Φάρο της Ασπρόπουντας. Η κύρια πορεία συνεχίζει σε μονοπάτι, στους πρόποδες του λόφου Τράχηλος και, παίρνοντας βόρεια κατεύθυνση, μετατρέπεται σε χωματόδρομο. Στο τελευταίο της τμήμα, η διαδρομή αφού διασχίσει την περιοχή Πεταλάκια και περάσει πάνω από τη ρεματιά του Τζάνη, τερματίζει στην εκκλησία του Σταυρού, δίπλα ακριβώς στους Μύλους της Άνω Μεριάς.

 Αρκετές οι ωραίες και παρθένες παραλίες στο νησί:

 Λατινάκι, Βιτσέντζου και Πουντάκι, είναι μικρές παραλίες που θα συναντήσετε ακολουθώντας τον παραλιακό δρόμο από το λιμάνι προς το Λιβάδι. Στο Κάτεργο φθάνεις με καραβάκι από τον Καραβοστάση ή με τα πόδια από το μονοπάτι που ξεκινά από το Λιβάδι (γύρω στα 30΄). Το μονοπάτι αυτό θέλει προσοχή. Στο Λιβάδι πας από τον Καραβοστάση. Τέλος η Αγκάλη είναι μια οικογενειακή παραλία που έχει οδική πρόσβαση με λεωφορείο ή με αυτοκίνητο αλλά και με καραβάκι από τον Καραβοστάση. Πολύ κοντά στην παραλία της Αγκάλης είναι η μικρή παραλία Φηρά (μονοπάτι, 10′) και ο Γαλίφος, ακολουθώντας το μονοπάτι πρός τον Άγιο Νικόλαο (10′).

 Φημισμένο είναι το εστιατόριο Μέλισσα στη Χώρα. Προτείνω να δοκιμάσετε στην «Πιάτσα» πίτα καλασούνα και ματσάτα με κοτόπουλο. Στη «Πούντα» οι φίλοι των μαγειρευτών ξετρελαίνονται με τα γεμιστά και το λεμονάτο κατσικάκι της Ελίζαμπεθ. Να γευθείτε το πιο νόστιμο μπριζολάκι των Κυκλάδων στη ταβέρνα του Κρητικού. . Στο «Σπιτικό» η κυρία Ειρήνη δίνει ρεσιτάλ γεύσεων με τα κοκκινιστά σαλιγκάρια, τους νόστιμους ρεβιθοκεφτέδες και το παραδοσιακό γλυκό καρπουζένια, από καρπούζι, μέλι και σουσάμι ψημένο στον φούρνο. Τέλος στη πλατεία Μαράκι να επισκεφθείτε το «Γιουπί». Οφείλει το όνομά του στη μικρή λιαστή γόπα, περίφημος ουζομεζές.

 Μη φύγετε από τη Φολέγανδρο χωρίς…

… να απολαύσετε το ξεκίνημα της μέρας από το μοναστήρι της Παναγίας.

… να πιείτε ψημένη ρακή βρασμένη με κανέλα στο Bara Qi».

… να δείτε τη Χρυσοσπηλιά, ένα σπήλαιο όπου έχουν ανακαλυφθεί περί τα 100 αρχαία ονόματα σκαλισμένα στα τοιχώματα.

… να δοκιμάσετε το ντόπιο τυρί σουρωτό και τα χειροποίητα ζυμαρικά (ματσάτα).

Χρήσιμα τηλέφωνα

Κέντρο Εξυπηρέτησης Πολιτών τηλ : 2286027171

e-mail: k.folegandrou@kep.gov.gr

Κοινότητα Φολεγάνδρου  τηλ.: 2286041285

Λιμεναρχείο – τηλ. : 2286041530

Αστυνομία – τηλ. : 2286041249

Ιατρείο – τηλ. : 2286041222

Φαρμακείο – τηλ. : 2286041540

Αν είστε τυχεροί και η παραμονή σας στο νησί συμπέσει με γάμο τότε θα ζήσετε σε Αλμοδοβορική ατμόσφαιρα, καθώς καλεσμένοι είναι όλοι και το γλέντι κρατάει μέχρι το πρωί.

Φολέγανδρος! Μοναστηριακά κελιά, αυτοσχέδια υπαίθρια μπαρ, ψάθινες καρέκλες, ασβεστωμένα πεζούλια και άρωμα γιασεμιού. Είναι ιδανικός προορισμός για όσους αναζητούν καταφύγιο και ονειρεύονται να είναι «αλλού».