Η Θεσσαλονίκη του μύθου

Η Θεσσαλονίκη είναι μία πόλη με πλούσιο παρελθόν και ταυτόχρονα από τις λίγες με σταθερή φυσιογνωμία από την ίδρυσή της. Μετά το μεγάλο πλήγμα του 1917 που το λεγόμενο σήμερα ιστορικό κέντρο έγινε σε 32 ώρες στάχτη, οι αρχές της εποχής κινήθηκαν δραστήρια. Αντί όμως ο εμπνευσμένος ανασχεδιασμός να γίνει σύμφωνα με τα σχέδια της Διεθνούς Επιτροπής που είχε επόπτη τον Γάλλο αρχιτέκτονα Εμπράρ, δόθηκαν κι εδώ, όπως κι αλλού στην Ελλάδα, λύσεις μάλλον ευκαιριακές. Έτσι η πόλη γιγαντώθηκε αρρωστημένα σε ύψος και σε πλάτος και σήμερα βυζαντινές η μεταβυζαντινές εκκλησίες, οθωμανικά και προγονικά μνημεία θάβονται βαθιά μέσα σε πηγάδια πολυκατοικιών.

 Ενδιαφέρουσα και γοητευτική κάθε βόλτα σ αυτή την πόλη. Το έμβλημα της, ο Λευκός Πύργος, ξεκίνησε την ιστορία του ως «Πύργος του Αίματος». Στην αρχή ήταν φυλακή για βαρυποινίτες και βρισκόταν μέσα στη θάλασσα. Ώσπου το ασβέστωμα του από ένα μελλοθάνατο το N.Guelid έγινε αιτία να μετονομασθεί Λευκός Πύργος. Σήμερα λειτουργεί ως Μουσείο Βυζαντινής Ιστορίας και Τέχνης. Όποιος όμως δεν περπατήσει στην παλιά παραλία και δεν φτάσει μέχρι τις ομπρέλες, το σύγχρονο γλυπτό του Γιώργου Ζογγολόπουλου κι όποιος δεν μπει στη μυρωδάτη αγορά Μοδιάνο είναι σαν να μη επισκέφθηκε τη Θεσσαλονίκη. Αν η επίσκεψή σας γίνει το σούρουπο που τα μαγαζιά κατεβάζουν τα κεπέγκια τους τότε μπορεί να πετύχετε τα γκαρντάσια να βγάζουν τα ακορντεόν και να γλεντάνε το τέλος της ημέρας.

Ο τουριστικός μας περίπατος αρχίζει με επίσκεψη στο Αρχαιολογικό Μουσείο, όπου εκτίθενται ευρήματα κυρίως από περιοχές της κεντρικής Μακεδονίας και της Χαλκιδικής. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα αρχιτεκτονικά μέλη ιωνικού ναού (6ου π.Χ. αιώνα), η αυθεντική μαρμάρινη πόρτα μακεδονικού τάφου και τα χρυσά αντικείμενα όπως το στεφάνι κισσού από τη Σεβαστή, το διάδημα από τις Σέδες και το βραχιόλι από τον Ευρωπό. Ανάμεσά τους ο κρατήρας του Δερβινίου και πολλά αντικείμενα που προσφέρθηκαν ως νεκρικά δώρα σε μέλη της Μακεδονικής αριστοκρατίας.

Η περιήγησή μας συνεχίζεται στην ¨Άνω Πόλη. Ευτυχώς διασώζονται ακόμα μερικές γραφικές γειτονιές με σπίτια του περασμένου αιώνα που συνδυάζουν τη μακεδονίτικη και νεοκλασική αρχιτεκτονική. Ιδανική επιλογή για περίπατο βυζαντινού χαρακτήρα στον Πύργο του Τριγωνίου και για να χαζέψετε το πανόραμα της πόλης, αναβιώνοντας ένδοξες εικόνες από το παλιό Βυζάντιο.

Το Φθινόπωρο είναι μια ατέλειωτη γιορτή για τη Θεσσαλονίκη. Ο πολιούχος Άγιος Δημήτριος έχει την τιμητική του, η παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου είναι θεσμός, τα «Δημήτρια» γίνονται κάθε χρόνο και καλύτερα, το Μέγαρο Μουσικής κάνει καλλιτεχνικές “κόντρες” με την Αθήνα. Η επόμενη στάση μας είναι στον Άγιο Δημήτριο. Σύμφωνα με την παράδοση στην αριστερή πλευρά του μεσαίου κλίτους του ναού τοποθετήθηκε αρχικά το λείψανο του Αγίου “υπό την γην”, ενώ στο πάνω μέρος κατασκευάσθηκε ένα εξαγωνικό μικρό κτίσμα, το “Κιβώριο”, από ασήμι και χρυσάφι. Από τον τάφο του Αγίου Δημητρίου και ειδικά από τη λάρνακα -όπου είχε τοποθετηθεί το λείψανό του στο “Κιβώριο”-, “ανέβρυεν” το θαυματουργό “μύρο”, για το οποίο υπάρχουν πολλές γραπτές μαρτυρίες. Η λειψανοθήκη μέσα στην οποία φυλάγονται τα οστά του Αγ. Δημητρίου μεταφέρθηκαν από την ιταλική κωμόπολη S.Lorenzo in Campo.

Όταν η Θεσσαλονίκη έπεσε στα οθωμανικά χέρια στα 1430 ήταν μια κατεστραμμένη, άδεια πόλη. Οι προσπάθειες που έγιναν είχαν στόχο να συνεχίσει ως σημαντικό εμπορικό λιμάνι, όπως ήταν για το Βυζάντιο. Το σωζόμενα μνημεία δίνουν μια πλήρη εικόνα της ιστορικής περιόδου των 500 χρόνων της πόλης που ακολούθησε τη βυζαντινή περίοδο. Το παλιότερο κτίριο που σώζεται από την περίοδο αυτή είναι το Μπέη Χαμάμ, γνωστό ως λουτρά «Παράδεισος». Βρίσκεται στην Εγνατία οδό απέναντι στην Παναγία των Χαλκέων. Το Μπεζεστένι χτίστηκε 25 χρόνια μετά. Ηταν χώρος δοσοληψιών, διαπραγματεύσεων, φύλαξης πολύτιμων αγαθών και εμπορίου.

 Στους σκοτεινούς αιώνες μετά το 1453, η ορθόδοξη πίστη υπήρξε το καταφύγιο και η παρηγοριά των Ελλήνων της Θεσσαλονίκης. Η συνοικία του Αγίου Αθανασίου, γύρω από την Καμάρα και το Ιπποδρόμιο αποτελούσαν ένα συγκρότημα ελληνικών συνοικιών που ήταν, όπως αναφέρει και ο καθηγητής Απ. Βακαλόπουλος, ό,τι το φανάρι για την Κωνσταντινούπολη. Από τις 12 χριστιανικές εκκλησίες της Τουρκοκρατίας σπουδαιότερες είναι ο Αγιος Αθανάσιος στην Εγνατία με εγχάραγμα στο υπέρθυρο της νότιας εισόδου (15 Νοεμβρίου 1818) και ο Αγιος Μηνάς που με τα πολλά και μεγάλα παράθυρα δημιουργεί μία άλλη αίσθηση μεγαλοπρέπειας. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της πόλης αποτελεί η σύνθεση του πληθυσμού της από τρεις διαφορετικές εθνότητες: την ελληνική, την τουρκική και την εβραϊκή. Μια πόλη από τις πιο γραφικές και γοητευτικές με τον πλούτο των μνημείων και της αρχιτεκτονικής της. Οι ξένοι ταξιδιώτες και περιηγητές μιλούν με θαυμασμό και ενδιαφέρον στις ταξιδιωτικές αναμνήσεις και διηγήσεις τους.

(Η φωτογραφία είναι του 1930).

Η Θεσσαλονίκη από τον 19ο αιώνα εκσυγχρονίζεται με νέα κτίρια και δημόσια έργα που δίνουν στην πόλη ευρωπαϊκό χαρακτήρα. Χαράσσονται η παραλιακή οδός και η λεωφόρος Χαμηδιέ, ευθυγραμμίζεται η Εγνατία και διανοίγονται οι οδοί Σαμπρή πασά (Βενιζέλου) και Μιδάτ πασά (Αγ. Δημητρίου). Το 1896 ολοκληρώνεται η σιδηροδρομική σύνδεση της Θεσσαλονίκης με το Βελιγράδι, το Μοναστήρι και την Κωνσταντινούπολη. Το 1886 αρχίζει η κατασκευή του λιμανιού. Είναι το πρώτο κτίριο που κτίσθηκε στην Ελλάδα με μπετόν αρμέ. Οσον αφορά τα δημόσια κτίρια θα μπορούσε να τα χαρακτηρίσει κανείς επαναστατικά. Το Διοικητήριο (1891), το Αυτοκρατορικό Λύκειο(1887), το Στρατηγείο(1903), το Νοσοκομείο(1902), το Τελωνείο (1911) και στη φωτογραφία η Πινακοθήκη (1905) αποτελούν δείγματα αρχιτεκτονικής.

(φωτό η Αγ. Σοφίας το 1920).

Οι σημαντικότερες ιστορικές στιγμές της Θεσσαλονίκης είναι:

* Η ίδρυσή της από τον Κάσσανδρο πριν 2317 χρόνια.

* 168 π.Χ.: Γίνεται πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής επαρχίας της Μακεδονίας.

* 49 μ.Χ. και 52 μ.Χ.: την επισκέπτεται ο Απόστολος Παύλος.

* 306 μ.Χ.: Μαρτυρεί ο πολιούχος της Άγιος Δημήτριος.

* 390 μ.Χ.: Γίνεται το ορμητήριο του Μεγάλου Θεοδοσίου κατά των Γότθων.

* 1115 μ.Χ.: Πέφτει στα χέρια των Ενετών.

* 1204 μ.Χ.: Μπαίνουν οι Σταυροφόροι.

* 1223 μ.Χ.: Η πόλη γίνεται και πάλι ελληνική.

* 1423 μ.Χ.: Και πάλι οι Ενετοί.

* 1430 μ.Χ.: Ερχονται οι Τούρκοι.

* 1912 μ.Χ.: Την απελευθερώνει ο ελληνικός Στρατός.

* 1913 μ.Χ.: Δολοφονείται εδώ ο βασιλιάς Γεώργιος ο Α΄.

* 1917 μ.Χ.: Γνωρίζει την «πυρκαγιά του αιώνα».

Φτωχομάνα για κάποιους, αριστοκράτισσα για άλλους, Γαλλίδα για μερικούς και Οθωμανή για ορισμένους είναι μια πόλη στην οποία δύσκολα μπορείς ν΄ αντισταθείς στη γοητεία της. Δεν είναι τυχαίο ότι την ύμνησαν σπουδαίοι όπως ο Ιωάννου, ο Κωστής Μοσκώφ, ο Βασίλης Τσιτσάνης, ο Διονύσης Σαββόπουλος, ο Σταύρος Κουγιουμτζής, ο Νίκος Παπάζογλου, ο Ντίνος Χριστιανόπουλος και τόσοι άλλοι.

Ατόφιο κομμάτι της ιστορίας της πόλης αποτελούν τα Λαδάδικα κοντά στο λιμάνι. Αρχιτέκτονες με πανελλήνια εμβέλεια, όπως ο Πάτροκλος Καραντινός, συνδέουν το όνομά τους με τη μοντέρνα Θεσσαλονίκη. Το Αρχαιολογικό Μουσείο του 1960 είναι δικό του έργο.

Λίγο πιο πέρα από τον Άγιο Δημήτριο, τον προστάτη και πολιούχο της πόλης, είναι το σπίτι του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ. Σήμερα στεγάζεται το Τουρκικό προξενείο. Εδώ γεννήθηκε ο Ατατούρκ και όπως διηγούνταν με υπερηφάνεια η Ζωζώ Νταλμάς (η προπολεμική Βουγιουκλάκη ας πούμε) κοιμήθηκε μαζί του, αφού προηγουμένως της έστρωσε κόκκινο χαλί κι αυτή του χόρεψε γυμνή πάνω στο τραπέζι. Όπως δε αποκάλυψε ο Φρέντυ Γερμανός στην τηλεοπτική εκπομπή του Νίκου Χατζηνικολάου κι άλλη μια Ελληνίδα είχε την τιμή να κάνει έρωτα με τον Κεμάλ, η Τερέζα Δαμαλά.

Αν σας ανοίξει η όρεξη το πρόβλημα είναι τι θα διαλέξετε. Οι επιλογές είναι πολλές στην πόλη των καλοφαγάδων. Κρικέλας για κρεατικά, Ρογκότης πρώτο όνομα στα σουτζουκάκια, Κουρδιστό Γουρούνι για μπυρομεζέδες, Ιμβρος για πολίτικη κουζίνα, Ούζου Μέλαθρον, το νούμερο ένα μεζεδοπωλείο, Αμβροσία για λαβράκι με κρούστα από αλάτι, Πορφύρα για δυσεύρετες μεσογειακές γεύσεις με γαλλικές πινελιές (όπως τριαντάφυλλα μαριναρισμένου σολομού Bailik και φύλλα σοκολάτας με κρέμα Amaretto και βατόμουρα). To παιγνίδι της γαστριμαργικής γνωριμίας με την αποκαλούμενη «πρωτεύουσα των γεύσεων» αρχίζει νωρίς το πρωϊ. Το καλύτερο πέρασμα από τη νύχτα στη μέρα γίνεται μ’ ένα πατσά του Τσαρουχά και την μπουγάτσα Δωδώνη -που ανοίγει στις 6 τα χαράματα από το 1882.

Ότι αυτή η πόλη είναι ένας γλυκός πειρασμός είναι κοινά αποδεκτό. Δοκιμάστε στον Αγαπητό τη σοκολάτα Ευφροσύνη, στον Τερκενλή το τσουρέκι με λιωμένη σοκολάτα, στον Ελλενίδη τρίγωνα Πανοράματος, στη Δωδώνη (από το 1885) μπουγάτσα και στο φούρνο του Βενέτη κεραμίδια με φουντούκι. Κι αν συνεχίσετε νάχετε λιγούρα υπάρχει ο Χατζής (από το 1908) με ιδρυτή τον Σουλεϊμάν Σουλεϊμάνοβιτς και το γιό του Χουσεϊν. Το ζαχαροπλαστείο κάηκε στην πυρκαγιά του 1917 και σήμερα συνεχίζει την παράδοση η τέταρτη γενιά. Οι συνταγές παραμένουν σταθερές στο πέρασμα του χρόνου και τα υλικά αγνά προέρχονται κυρίως από ασιατικά βουβάλια. Κυριαρχούν τα σιροπιαστά πολίτικα, αλλά φημισμένο είναι το καζάν ντιπί με ντοντουρμά(κρέμα από χυλό ρυζιού και γάλα).

Στη μητρόπολη των Βαλκανίων νέα τάση αποτελούν τα μικρά, πολυτελή ξενοδοχεία. Ιστορικά κτίρια της πόλης ανανεώνονται και δίνουν προσωπική νότα στη διαμονή σας. Την ιδέα εγκαινίασε το «Bristol Capsis» σ’ ένα κτίριο που διατηρεί κάτι από τη λάμψη και την ατμόσφαιρα του μεσοπολέμου. Το εντυπωσιακό άγαλμα της κοπέλας με τη στάμνα, αντίκα που κοσμούσε κήπο Γερμανικού πύργου, επτά πολυέλαιοι με 620 κρυστάλλους ο καθένας και η παλιά μαρμάρινη σκάλα θα τραβήξουν την προσοχή όσων περνούν το κατώφλι του ξενοδοχείου. Μετά ήρθε η «Ανδρομέδα» σε διατηρητέο της εποχής του 1920 και το “Luxembourg” σε όμορφο νεοκλασικό.

Αδελφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, συμβασιλεύουσα του Βυζαντίου και Νύφη του Θερμαϊκού η Θεσσαλονίκη με την πλούσια ιστορία περιμένει τους επισκέπτες της, άλλοτε σκεπασμένη με την πυκνή ομίχλη των ταινιών του Θόδωρου Αγγελόπουλου κι άλλοτε κυριευμένη από τον δυνατό Βαρδάρη, έτοιμη να σας δείξει τα χίλια της πρόσωπα, τον αρχαίο και βυζαντινό της χαρακτήρα, το βαλκανικό και το μεσογειακό της. (Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύθηκε για πρώτη φόρα Ιούνιο του 2007 στην εφημερίδα “Πρόοδος” της Ρόδου).

H “άλλη” Θεσσαλονίκη

 Η Θεσσαλονίκη του Πεντζίκη, του Μπακόλα, του Καζαντζή, του Ιωάννου, του Ναρ, του Ταχτσή, αλλά και του Εντμουντ Κίλι, του Μισέλ Μπιτόρ και του Λακαριέρ. Έλληνες και ξένοι συγγραφείς που μεταστοιχείωσαν την πρώτη ύλη της πόλης σε μιαν «άλλη» Θεσσαλονίκη.

Δρόμοι, άνθρωποι, παλιά και σύγχρονη ιστορία πυροδοτούν την έμπνευση και πολεοδομούν τη Θεσσαλονίκη των λέξεων, δηλαδή τη Θεσσαλονίκη του προσωπικού μύθου, ενίοτε πιο συναρπαστική από την υπαρκτή.

Ο ποιητής Σάκης Σερέφας προτείνει ένα διαφορετικό τουριστικό οδηγό της Θεσσαλονίκης, που φωτίζει άγνωστες ή λιγότερο γνωστές πλευρές της ιστορίας, του πολιτισμού και της καθημερινότητας της πόλης:

Ναός του Αγίου Αντωνίου

Μικρός χριστιανικός ναός κοντά στην πλατεία Ιπποδρομίου, χτισμένος γύρω στο 18ο αιώνα. Στο εσωτερικό του, στο τέμπλο, ακόμη βρίσκονται καρφωμένοι μερικοί χαλκάδες.

Οχι, δεν είναι διακοσμητικοί. Από αυτούς τους χαλκάδες αλυσόδεναν τους σαλούς της πόλης και της ενδοχώρας και τους άφηναν δεμένους και νηστικούς για μέρες, μέχρι να τους γιάνει ο Άγιος Αντώνιος, ο προστάτης των τρελών.

Τα ουρλιαχτά τους αντηχούσαν σε όλη τη γειτονιά. Γιατί λέγεται ότι έπεφτε και γερό ξύλο.

Βυζαντινό Μουσείο

Ως γιαπί, διακρίθηκε για την ευταξία και την πάστρα του. Ως τελειωμένο κτίσμα, αποτελεί τη ζωντανή απόδειξη πως το αίθριο δεν είναι μια αυλή, μα το φωτεινό σπλάχνο των χώρων που το περιβάλλουν. Η ψυχή του αρχιτέκτονα Κυριάκου Κρόκου πρέπει να πετάει από τη χαρά της γι’ αυτήν τη λειτουργική ομορφιά που κατάφερε.

Γεντί Κουλέ

 
Γνωστό και με την κοσμική ονομασία «τέως φυλακές Επταπυργίου». Κάτεργο, μπουντρούμι, κολαστήριο. Αν βρισκόταν στο Παρίσι, μπαίνοντας μέσα του θα αντικρίζατε το μουσείο της ανθρώπινης φρίκης. Μπαίνοντας τώρα στους πρώην θαλάμους εγκλεισμού, πλουτίζετε τις γνώσεις σας για τη βαλκανική οχυρωματική αρχιτεκτονική. Α ναι, σε μια προθήκη υπάρχουν και δύο κουταλάκια κρατουμένων.

 Ευαγγελίστρια

Το κοιμητήριό της αποτελεί το ανοιχτό μουσείο της νεότερης πεθαμένης Θεσσαλονίκης. Παραδίπλα, στον ομώνυμο προσφυγικό συνοικισμό, οι πρασινοσχιστόλιθοι του νταμαριού ανάγονται στη φάση της αλπικής ορογένεσης.

Στα πόδια τους η βρύση με το φημισμένο «αθάνατο νερό». Ολα αυτά σε εννιά λεπτά περπάτημα από την Καμάρα. Μετρημένα. Κι ευλογημένα.

Ζόφος

Τα τοπία του είναι αφανώς διάσπαρτα μέσα και γύρω από την πόλη. Τσιμισκή 72, Φιλίππου 57 με Χριστοπούλου 7, Αγίου Δημητρίου 48, Βελισαρίου 42, πλατεία Βαρδαρίου γωνία με Μοσκώφ, Αναλήψεως με Χαλκιδικής 52, περιοχή Σφαγείων, πλατεία Ελευθερίας, παλιός Σιδηροδρομικός Σταθμός, στρατόπεδο Παύλου Μελά, κι αλλού, κι αλλού: χώροι βασανιστηρίων, εκτελέσεων, φυλάκισης, σκότους. Ασήμαντοι τόποι, αφανείς, αποτελούν τον «άλλο» εικοστό αιώνα της πόλης. Βοούν.

Ιβίσκος ο εδώδιμος

Ή αλλιώς η μπάμια. Συλλεκτικές –όσες δεν δόθηκαν αντιπαροχή– οι καπουτζηδιανές μπάμιες, δηλαδή οι της Πυλαίας: πεντάγωνες νάνες, ψηλές και πολύμορφες, σύμφωνα με την εγκυκλοπαίδεια Μπριτάννικα. Ευσταλείς, κρεατωμένες, τραγανές, κοστίζουν τουλάχιστον το διπλάσιο από τις κοινές θνητές, μα στο ξεπληρώνουν στο τραπέζι. Πριν από την τουρκοκρατία τα κτήματα των καπουτζηδιανών, οι οποίοι ήταν όχι μόνο οι καστροφύλακες της ανατολικής Πύλης («καπού») αλλά και δεινοί αμπελοκαλλιεργητές, εκτείνονταν από τα Κάστρα μέχρι τη σημερινή Νέα Ραιδεστό, ενώ κατείχαν μεγάλες εύφορες εκτάσεις και στην Τούμπα, στο Ντεπώ, στο Καραμπουρνάκι και στην Καλαμαριά.

Καλαμαριά

Η πίσω πόρτα της Θεσσαλονίκης. Σύμφωνοι, η παραβαρδάρια δυτική είσοδός της αποτελεί την πλέον «επίσημη» δίοδό της εδώ και αιώνες: από εκεί μπήκαν και βγήκαν οι ξένοι στρατοί (Γερμανοί, Βούλγαροι, Γκαλάκτικα Φόρσες), από εκεί μπήκε ο ελληνικός στρατός το 1912, από εκεί γκαζώνει κανείς για να βρεθεί στην ηπειρωτική χώρα. Ομως η πλέον πολυπληθής είσοδος νέου πληθυσμού στην πόλη συνέβη στα 1920-22 από τις αμμουδιές της Καλαμαριάς, όταν περισσότεροι από διακόσιες χιλιάδες πρόσφυγες από τον Καύκασο, το Καρς και τη Μικρασία αποβιβάστηκαν από τα πλοιάρια που τους μετέφεραν, απολυμάνθηκαν στο επιτόπιο απολυμαντήριο και εγκαταστάθηκαν στα στρατιωτικά παραπήγματα της περιοχής. Το τι πέρασαν από κει και μετά αποτελεί μια πονεμένη ιστορία. Οχι, η πινακίδα στη στάση της αστικής συγκοινωνίας με την ένδειξη «Απολυμαντήριο» στο ύψος της σημερινής πλαζ της Καλαμαριάς δεν αποτελεί σήμανση καφετέριας.

Λέξεις

 Η Θεσσαλονίκη των λέξεων. Η Θεσσαλονίκη του Πεντζίκη, του Μπακόλα, του Καζαντζή, του Ιωάννου, του Ναρ, του Ταχτσή, αλλά και του Εντμουντ Κίλι, του Μισέλ Μπιτόρ και του Λακαριέρ. Έλληνες και ξένοι συγγραφείς που μεταστοιχείωσαν την πρώτη ύλη της πόλης σε μιαν «άλλη» Θεσσαλονίκη.

Δρόμοι, άνθρωποι, παλιά και σύγχρονη ιστορία πυροδοτούν την έμπνευση και πολεοδομούν τη Θεσσαλονίκη των λέξεων, δηλαδή τη Θεσσαλονίκη του προσωπικού μύθου, ενίοτε πιο συναρπαστική από την υπαρκτή.

Μυδοπίλαφο, Μοδιάνο, Λαδάδικα

Μας τελείωσαν.

Λεωφόρος Νίκης

Δηλαδή η παλιά παραλία. Με τις αθέατες φαντασμαγορίες της. Από κάτω της κείτονται μπαζωμένα τα τείχη της πόλης. Λίγα μέτρα μετά την προκυμαία βρίσκονται ποντισμένες στον υδραργυρούχο πυθμένα ελληνιστικές λάρνακες προορισμένες να αποκρούσουν τα πλοία των Σαρακηνών. Πιο πέρα από τον κυματοθραύστη το τουρκοφάγο θωρηκτό «Φετχί Μπουλέντ» κείται στο βυθό με την πλώρη του στραμμένη προς το Λευκό Πύργο.

Στ’ ανοιχτά το μεταλλικό φέρετρο ενός Βρετανού συμπληρώνει 80 χρόνια ζωής στο Θερμαϊκό πυθμένα. Η υποβρύχια Θεσσαλονίκη καλά κρατεί.

Oθωμανική Τράπεζα (πρώην)

Γωνία Φράγκων με Λέοντος Σοφού. Στα 1903 μια ομάδα Βούλγαρων αναρχικών την ανατινάζει, ενώ σκορπά βόμβες σ’ όλη την πόλη επί τρεις τουλάχιστον μέρες. Νεκροί και πανικός, ενώ η τοπική Ιστορία σκανάρει σκηνές με δυναμίτες που σκάζουν στα καφωδεία της παραλίας. Το κτίσμα καταρρέει, μα του απομένει όρθια λίγη πρόσοψη, καθώς και τα δυο εράσμια αγάλματα του κήπου, με τα δάχτυλα του χεριού τους ακρωτηριασμένα μέχρι σήμερα από εκείνες τις βόμβες. Είναι τα αγάλματα που σήμερα αντικρίζουν τους τραπεζικούς, τους δικηγόρους και τους βιοτέχνες να μην έχουν στα πάρκινγκ μοίρα.

Πορτάρα

 Ψηλά στα Κάστρα. Ο καλύτερος τρόπος για να τη δείτε είναι στο βίντεο. Στο «Ξυπόλυτο Τάγμα» του Γκρεγκ Τάλας αποτελεί το σκηνικό για μιαν από τις πλέον αστικοδίαιτες ταινίες του ελληνικού σινεμά. Ένα φιλμ που παίρνει ζωή από την καθαρή πρωτεΐνη της Θεσσαλονίκης: τους αλάνηδες χώρους της.

Ρύποι

Οι ατμοσφαιρικοί. Οι τιμές συγκέντρωσής τους είναι ανώτερες από εκείνες του Λος Αντζελες. Δεν το είπε η τηλεόραση, αλλά οι μετρήσεις.

Ναός της Αγίας Σοφίας

Ένας ναός που τόσο ο ίδιος όσο και η αυλή του συνδέθηκαν άμεσα με την Ιστορία της πόλης κατά τους τελευταίους 13 αιώνες. Προσέξτε καλά την κεραμιδένια σκεπή από το πρόπυλο του αυλόγυρου, το οποίο είναι χτισμένο πάνω στην ομώνυμη πλατεία μπροστά στο ναό. Τα κεραμίδια του τα μάζεψε ένα ένα με τα χέρια του ο αρχιτέκτονας Ιωάννης Σιάγας από τα σπίτια της γειτονιάς που καταστράφηκαν κατά τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917. Γι’ αυτό και είναι μαυρισμένα.

Ταφόπλακες

Αυτές με τις οποίες είναι στρωμένος ο περιβάλλων χώρος της Καμάρας. Φερμένες από το ξεπατωμένο εβραϊκό νεκροταφείο. Πισίνες, πεζοδρόμια, αυλές, περιτειχίσματα είναι μερικοί μόνον από τους χώρους της πόλης οι οποίοι ντύθηκαν με τα απομεινάρια αυτού του παμπάλαιου καλοχωνεμένου κοιμητηρίου. Που ακόμη περιμένει το μνημείο του σε κάποια γωνιά της πανεπιστημιούπολης.

(καρτ ποστάλ του 1915)

Κατοχή, χειμώνας του 1941. Ένα δεκαπεντάκιλο δεκάχρονο αγόρι σκαλίζει ένα σκουπιδοτενεκέ στη γωνία Εγνατίας με Πλάτωνος, απέναντι από την Αχειροποίητο. Ξέρει πως εκεί πετάει τ’ αποφάγια ο μάγειρας του κατέναντι γερμανικού φρουραρχείου. Ένας φαντάρος φωτογραφίζει τη σκηνή από το μπαλκόνι. Ο πόλεμος σχολνά και η φωτογραφία καταχωρίζεται σε κάποιο άλμπουμ με τη λεζάντα: «Να πώς καθάριζαν οι δρόμοι της Θεσσαλονίκης από τα σκουπίδια». Είκοσι χρόνια μετά ένας Έλληνας που δουλεύει στο Αμβούργο ως μηχανικός βρίσκεται καλεσμένος στο σπίτι μιας ηλικιωμένης φίλης του Γερμανίδας. Ξεφυλλίζουν, μαζί κι ο γιος της, οικογενειακές φωτογραφίες, μέχρι που φτάνουν και στην προκείμενη. Ο Έλληνας μηχανικός είναι εκείνο το δεκάχρονο παιδί, ο Γερμανός γιος είναι εκείνος ο φωτογράφος, η σκηνή που απεικονίζει είναι αυτή της σκουπιδοφαγίας. Ο Γερμανός ζήτησε συγγνώμη. Για τη λεζάντα που έγραψε. Το περιστατικό, μαζί και η φωτογραφία, δημοσιεύτηκαν στον τοπικό Τύπο.

Χλωρίδα

Τα τείχη της Θεσσαλονίκης αποτελούν ένα μοναδικό βιότοπο της χαροκαμένης χλωρίδας της πόλης, ένα ζωντανό μουσείο των φυτών της. Έπειτα από μελέτη που εκπόνησε το Εργαστήριο Συστηματικής Βοτανικής και Φυτογεωγραφίας του Τμήματος Βιολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου, καταγράφηκαν 263 διαφορετικά φυτά που αυτοφύονται στα τείχη της πόλης. Ένα από αυτά, το Silene Thessalonica, πήρε το όνομά του από την πόλη, γεγονός σπανιότατο στα διεθνή βοτανικά πρακτικά. Άλλα, όπως ο αΐλανθος –δηλαδή η κοινότατη βρομούσα, κινεζικής προέλευσης– εισήχθη, για καλλωπισμό, από τους Τούρκους και με το ριζικό του σύστημα ρωγματώνει επικίνδυνα τα τείχη. Η συκιά, η μουριά, το αμπέλι, η ροδιά και η αμυγδαλιά, που συναντώνται διάσπαρτα σε απόμερα σημεία των τειχών, αποτελούν φυτά που «διέφυγαν» από τους κήπους και τα πάρκα της παλιάς Θεσσαλονίκης και συνεχίζουν τώρα τη ζωή τους εκεί, του καλού καιρού. Όποιος ορέγεται μπορεί να μαζέψει και άφθονη κάππαρη.

10 προτάσεις για τη Θεσσαλονίκη

(Γράφτηκε το 1997)

1. Να μείνετε στο “Capris bristol”. Στο πιο ζωντανό σταυροδρόμι της πόλης, τα Λαδάδικα. Παντρεύει αρμονικά την παράδοση με την εξέλιξη.

2. Να δοκιμάσετε πατσά στου Τσαρουχά.

3. Να παρακολουθήσετε ένα ντέρμπυ μεταξύ Άρη και ΠΑΟΚ.

4. Να γευθείτε στο «Ούζου Μέλαθρον» πιάτα διανθισμένα με εμπνευσμένες ονομασίες.

5. Να δείτε ένα γάμο στη Μονή Βλατάδων.

6. Να δοκιμάσετε το καλύτερο Καζάν ντιπί στου Χατζή, από γνήσιο γάλα βουβαλιού.

7. Να συνειδητοποιήσετε ότι Θεσσαλονίκη δεν σημαίνει μόνο Λευκός Πύργος και πλατεία Αριστοτέλους.

8. Να επιχειρήσετε το φλερτ με μία άγνωστη.

9. Να κάνετε βόλτα στην παραλία κάτω από τις ομπρέλες του Ζογγολόπουλου.

10. Να διασκεδάσετε στην Πύλη Αξιού και μετά ν’ απολαύσετε το ξημέρωμα στην Άνω Πόλη.

 Video για την Θεσσαλονίκη