Σύρος, η γόησσα των Κυκλάδων

Ενα μποέμ νησί με γεύση λουκουμιού και χαλβαδόπιτας, που αποδεικνύει ότι η ιστορία μπορεί να συνδυάσει αρμονικά ένα αριστούργημα του Ελ Γκρέκο με ένα ρεμπέτικο του Μάρκου Βαμβακάρη.

Φωλιασμένο στο κέντρο των Κυκλάδων το νησί πρωτοκατοικήθηκε στην προϊστορική εποχή, όπως απέδειξαν οι ανασκαφές που έφεραν στο φως ευρήματα από την εποχή του Χαλκού (4000-3000 π.Χ.) και στην Πρωτοκυκλαδική περίοδο (3000 π.Χ.). Η πρώτη αναφορά έγινε από τον Όμηρο που την αναφέρει ως «Συρίη» και λέει ότι ήταν «δίπολις», δηλαδή είχε δυο πόλεις, την Ποσειδωνία και τη Φοινίκη.

“Πρώτοι κάτοικοι του νησιού ήταν οι Φοίνικες, εξ ου και το όνομα Σύρος που προέρχεται από το «Ουσούρα» (ευτυχής) η το «Συρ» (βράχος).”

Πρώτοι κάτοικοι του νησιού ήταν οι Φοίνικες, εξ ου και το όνομα Σύρος που προέρχεται από το «Ουσούρα» (ευτυχής) η το «Συρ» (βράχος). Ίωνες έχτισαν την αρχαία Ερμούπολη, ενώ από το νησί πέρασαν Πέρσες, Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Φράγκοι και Τούρκοι. Εκείνοι που σφράγισαν με την παρουσία τους τη Σύρο ήταν οι Ενετοί. Κατά την περίοδο της κυριαρχίας τους, οι πειρατές ήταν ο μόνιμος φόβος των κατοίκων, οι οποίοι αναγκάστηκαν να μεταφέρουν την πρωτεύουσα από την παραλία στο λόφο, όπου δεσπόζει ακόμα ο μεσαιωνικός οικισμός της Άνω Σύρου με την εκκλησία του Σαν Τζόρτζιο. Όταν το νησί περιήλθε στην προστασία των Γάλλων, καπουτσίνοι εγκαταστάθηκαν στην Άνω Σύρο ιδρύοντας τη μικρή μονή που λειτουργεί ακόμα.

Εδώ, η Σύρος σε εικόνες

Η εμπνευσμένη δημιουργία της Ερμούπολης και η πολιτιστική και οικονομική ακμή ήρθαν μετά την Επανάσταση του ’21, όταν πρόσφυγες από τα Ψαρά, την Χίο, την Κρήτη και τη Μικρά Ασία ήρθαν να εγκατασταθούν στο νησί φέρνοντας νέες ιδέες, γνώσεις και εμπειρίες. Γύρω από το λιμάνι κτίζονται αποθήκες, τελωνεία, μεγαλόπρεπα δημόσια κτίρια και μέχρι το 1860 δημιουργείται το πρώτο εμπορικό λιμάνι της χώρας και σημαντικό διαμετακομιστικό κέντρο της Μεσογείου. Η μεγαλοαστική τάξη σεργιανίζει στις πλατείες και οι χοροεσπερίδες δίνουν και παίρνουν στις λέσχες και τις επαύλεις. Έτσι η Σύρος γνώρισε μια οικονομική και πνευματική άνθηση ευρωπαϊκού επιπέδου που κράτησε μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, αφήνοντας μια βαριά κληρονομιά στους κατοίκους.

Δικαίως λοιπόν οι Συριανοί χαρακτηρίζονται για την παιδεία και το επίπεδό τους με αποκορύφωμα στις μέρες μας τα «Ερμοπούλεια», εκδηλώσεις που στηρίζονται στα χνάρια εκείνων που έκαναν τη Σύρο πνευματικό κέντρο των Κυκλάδων.

Εις τον Κερδώον Ερμήν

«Υπό την σκέπην του Ερμού, Εφόρου του Εμπορίου, συνέστη και προήχθη η πόλις αύτη, δίκαιον και πρέπον δια τούτο νομίζω, να την αφιερώσωμεν εις τον Κερδώον Ερμήν και να την ονομάσωμεν Ερμούπολιν». Έτσι και έγινε. Αποδεκτή η πρόταση του επιφανούς πολίτη Λουκά Ράλλη από την κυβέρνηση. Με πρωτόκολλο και βουλοκέρι η νέα πολιτεία βαπτίσθηκε «Ερμούπολη».

Καφενεία με πανύψηλα ταβάνια και οροφογραφίες με λουλούδια ανθισμένα. Εδώ κι έναν αιώνα από κάτω τους έπινε το βαρύγλυκό του ο Εμμανουήλ Ροίδης. Μαρμαροστρωμένοι δρόμοι, στολισμένοι με φοινικόδεντρα και κάτασπρα κυκλαδίτικα σπίτια που οι ένοικοί τους ακόμα ορκίζονται στο όνομα του Μάρκου Βαμβακάρη.

Γύρω στα δέκα μεγάλα πλοία τη συνδέουν καθημερινά με τον Πειραιά και τα γύρω νησιά. Το ταξίδι από τη Ρόδο διαρκεί περίπου 9 ώρες με τις ενδιάμεσες στάσεις. Καθώς το “Blue Star1” μπαίνει στο εντυπωσιακό λιμάνι της Ερμούπολης αμέσως αποκτάς την αίσθηση του χώρου. Η πόλη απλώνεται αμφιθεατρικά μπροστά σου, πάνω στους δυο απέναντι λόφους, επιδεικνύοντας με καμάρι τα μοναδικά νεοκλασικά της κτίρια, λουσμένα στο φως και στολισμένα στα λευκά και στα παστέλ.

Η καθολική εκκλησία του Αγίου Γεωργίου (μητρόπολη των Καθολικών) επιτηρεί την Άνω Σύρο και λοξοκοιτάζει φιλικά την αντικρινή της γειτόνισσα, την ορθόδοξη εκκλησία της Αναστάσεως με το μπλε τρούλο που δεσπόζει πάνω στο λόφο της Ερμούπολης.

Αριστερά το Νεώριο, ο παλιός ταρσανάς όπου επισκευάζονται τεράστια τάνκερ, εκεί όπου φτιάχνονταν τα πυρπολικά της Επανάστασης και ναυπηγήθηκε το πρώτο ελληνικό ατμόπλοιο. Κτίσθηκε το 1860 και σχεδιάστηκε από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Pietro Sampo.

Λουκουμάκι πρώτο

Κάποιοι μπορεί να προσπεράσουν το μουσείο, κανείς όμως δεν μπορεί να αντισταθεί στα πάμπολλα είδη λουκουμιών, γλυκιά τέχνη των παππούδων με απλά υλικά, άμυλο, ζάχαρη και φυσικά αρώματα. Μπουκιές πειρασμοί, όπως και οι χαλβαδόπιτες, ένα δίδυμο αχτύπητο για να ξεχάσεις την υπογλυκαιμία και την κούραση από τον ποδαρόδρομο.

Σημείο συνάντησης ντόπιων και ξένων είναι το Δημαρχείο, κτίσμα μνημειακής αρχιτεκτονικής που δεσπόζει στην πλατεία Μιαούλη. Το μάρμαρο της Τήνου, σμιλεμένο από τα χέρια του γλύπτη Μπονάνου που φιλοτέχνησε τον ανδριάντα του ναυάρχου της Επανάστασης, αλλά και η μουσική εξέδρα με τα ανάγλυφα του Απόλλωνα και των Μουσών, εκπέμπουν την ίδια λάμψη όσο και το μαρμάρινο δάπεδο κάτω από τα πόδια μας, στο κέντρο της πλατείας. Δίπλα στο Δημαρχείο στεγάζεται το Πνευματικό Κέντρο και η δημοτική βιβλιοθήκη στο κτίριο της «Λέσχης Ελλάς», σχεδιασμένο από τον Sampo. Στις αρχές του αιώνα χρησίμευσε σαν χώρος χρηματιστηριακής ενημέρωσης και κοσμικών εκδηλώσεων. Στον κήπο του υπάρχουν οι προτομές των Ροίδη, Σουρή, Βικέλα και άλλων επιφανών λογίων που στιγμάτισαν με την παρουσία τους την πνευματική πορεία του νησιού.

Έργο του Γερμανού αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλερ το Δημαρχείο, άρχισε να κτίζεται το 1876 και ολοκληρώθηκε το 1886, μοναδικό στο είδος του λόγω μεγέθους και αρχιτεκτονικής παρουσίας, συνδυάζει τρεις διαφορετικούς αρχιτεκτονικούς ρυθμούς με στοιχεία αρχαίου κλασικισμού και αναγεννησιακής τεχνοτροπίας. Το μεσαίο του τμήμα δείχνει εντυπωσιακό, καθώς στεφανώνεται με αέτωμα, ενώ η διαφορά ύψους από το έδαφος γεφυρώνεται με τη διάπλατη μαρμάρινη σκάλα που οδηγεί στην κεντρική είσοδο. Το ίδιο ενδιαφέρον παρουσιάζει και το εσωτερικό του, που φιλοξενεί εκτός από της δημοτικές υπηρεσίες και το αρχαιολογικό μουσείο με ευρήματα του πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού, των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων.

Στην ανηφόρα μετά το Δημαρχείο βρίσκεται το θέατρο «Απόλλων» που εσωτερικά είναι διακοσμημένο κατά τα ιταλικά πρότυπα με όμορφες τοιχογραφίες και ξύλινα θεωρεία. Δικαίως θεωρείται μικρογραφία της Σκάλας του Μιλάνου.

Η γενέτειρα του Βαμβακάρη

Η βόλτα μου προς την αριστοκρατική συνοικία των εφοπλιστών, τα Βαπόρια, με οδηγεί στη μεγαλόπρεπη εκκλησία του Αγίου Νικολάου με τον εντυπωσιακό μπλε τρούλο. Ρυθμού βασιλικής, η εξωτερική της όψη κοσμείται με πολλά νεοκλασικά στοιχεία. Πυργωτά κωδωνοστάσια, μαρμάρινα επίκρανα Κορινθιακού ρυθμού, ιωνικοί κίονες. Έξω από την εκκλησία βρίσκεται το μνημείο του Άταφου Αγωνιστή.

«Οι εκκλησίες στη Σύρο είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο από το παρελθόν και κρύβουν πολύτιμη κληρονομιά», όπως χαρακτηριστικά μου είπε ο μητροπολίτης Σύρου Δωρόθεος ο Β’ . «Παράδειγμα η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου στα Ψαριανά με την αυθεντική αγιογραφία του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου, η Μεταμόρφωση, η πρώτη εκκλησία της Ερμούπολης, η Ευαγγελίστρια των καθολικών, τρίκλιτη βασιλική και ο Άγιος Δημήτριος που τα πλοία στο αντίκρισμά του χαιρετούν κι εκείνος απαντάει με κωδωνοκρουσίες.

Στο δρόμο συναντώ ψηλοτάβανα σπίτια στολισμένα με ταβάνια ζωγραφισμένα από έλληνες και ξένους καλλιτέχνες, με πολυελαίους, ξύλινα πατώματα, βαριά έπιπλα, αγάλματα, ξυλόγλυπτες πόρτες και μαρμάρινα μπαλκόνια. Λίγο πιο κάτω σκηνικό που θυμίζει μυθιστόρημα του 19ου αιώνα. Κάποια σπίτια κυριολεκτικά κρέμονται πάνω από το κύμα , ενώ μέσα τους κρύβουν θησαυρούς άλλων εποχών.

Δίπλα στο λιμάνι δεσπόζει το κτίριο της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου. Σ αυτό το χώρο υπήρχε το Δημοτικό Κρεοπωλείο και γύρω του κουτούκια, μαγειρεία, καπηλειά και κάβες της εποχής. Εκεί συναντιόντουσαν για κρασοκατανύξεις και φαγοπότια οι γλεντζέδες της εποχής που ξεφάντωναν με τις πενιές του Μάρκου Βαμβακάρη.

Ένα άλλο σημείο που συναντιόντουσαν οι εργάτες, ο λαϊκός κόσμος, οι μάγκες και οι κουτσαβάκηδες ήταν η γειτονιά του Μάρκου στην Άνω Σύρο. Μια εικόνα της διασκέδασης εκείνης της εποχής μας δίνει το μουσείο Βαμβακάρη με προσωπικά του αντικείμενα, αλλά πιο ζωντανή είναι η κατώγα του Λιλή, όπου μέχρι το 1955 αντηχούσε η πολυτραγουδισμένη Φρακοσυριανή με την παραδοσιακή τσαμπούνα (γκάϊντα) και το τύμπανο (τουμπί). Για την εποχή εκείνη αν είναι στα κέφια του μπορεί να σας μιλήσει ο Λεονάρδος Ρούσσος, φίλος του Μάρκου, ένας ζωντανός θρύλος στις μέρες μας. «Οι μπουζουξήδες στη Σύρα παίζανε μόνοι, όμως σε γάμους, σε βαφτίσια τους παίρνανε αυτουνούς και διάφορα άλλα όργανα, κλαρίνα και κιθάρες κι απαρτίζανε μια κομπανία από 4-5 άτομα και πηγαίνανε στα πανηγύρια και σε όλα».

Στην Απάνω Χώρα…

«Σύρα η απάνω χώρα σου

με την ανηφοριά σου,

με τα πολλά σκαλάκια σου

και με το Σαμπαστιά σου»

Μάρκος Βαμβακάρης

Στην Άνω Σύρο, το Κάστρο κατοικήθηκε το 12ο αιώνα. Ασφαλτοστρωμένοι δρόμοι την προσεγγίζουν περιφερειακά μόνο σε τρία σημεία, όπου ήταν οι τρεις από τις συνολικά εφτά πύλες της οχυρωμένης πόλης. Με το που φτάνεις σε πλημμυρίζει μια γαλήνη. Σπίτια μικρά, λιτά, διώροφα. Χαρούμενα πορτοπαράθυρα, μπουκανβίλιες και γεράνια στις αυλές, ασβεστωμένες καμάρες. Στα δαιδαλώδη καλντερίμια χαρακτηριστικές είναι οι κυκλικές εξομαλύνσεις των γωνιακών τοίχων για να μπορούν να στρίβουν τα φορτωμένα ζώα. Όσοι έχουν το κουράγιο να ανέβουν τα χίλια σκαλιά μέχρι το ψηλότερο σημείο ανταμείβονται με μια μοναδική θέα προς το Αιγαίο. Προτείνω να ανεβείτε στην Άνω Σύρο με ταξί και να επιχειρήσετε την κάθοδο προς την Ερμούπολη με τα πόδια κι όποιος …αντέξει.

Στης Σύρας τον ανήφορο

κανέλλα και γαρύφαλο…

Στα χωριά και τις παραλίες

Νότια της Ερμούπολης βρίσκονται οι οικισμοί Μάμα και Άνω Μάνα με θαυμάσιες νεοκλασικές επαύλεις και η Αζόλιμνος η πιο κοντινή παραλία στην Ερμούπολη με πολλά καταλύματα και ταβέρνες. Η Ποσειδωνία, γνωστότερη ως Ντελαγκράτσια (από την Παναγία της Χάριτος –De la Grazia) υπήρξε το αγαπημένο θέρετρο εύπορων Συριανών και σήμερα είναι μια από τις ωραιότερες περιοχές στο νησί. Ο Γαλησσάς είναι το πρώτο παραθαλάσσιο χωριό που αναπτύχθηκε τουριστικά, ενώ στη νοτιοανατολική πλευρά βρίσκεται η Βάρη με τις υπέροχες παραλίες Σαντορινιούς, Φάμπρικα, Αχλάδι και Μ. Γιαλός.

Ο Φοίνικας, παραθαλάσσιος οικισμός στη νοτιοδυτική Σύρο, με την ιδανική παραλία στην περιοχή Κόκκινα, διαθέτει ένα ασφαλές φυσικό λιμάνι, οργανωμένη μαρίνα και μια κοσμοπολίτικη παραλία. Οι Αγκαθωπές, στο μυχό του όρμου, είναι η ομορφότερη παραλία του νησιού με πλούσια άμμο και καταγάλανα νερά. Άλλες αξιόλογες παραλίες είναι η Αμπέλα, το Κόμητο και το Κίνι με τις φημισμένες ψαροταβέρνες.

«Στην ακρογιαλιά στο Κίνι, σε ένα ψαροκαφενέ

η καρδιά μου έχει μείνει αμανάτι μα το Ναι»

Αν θέλετε ερημιά, νοικιάστε φουσκωτό στο Κίνι και βάλτε πλώρη για Γράμματα, Λια και Γριά Σπηλιά. Αν έχετε σκάφος θα δέσετε στην Ερμούπολη, στον Φοίνικα και στη Βάρη. Με σκάφος η φουσκωτό μπορείτε να επισκεφθείτε και τη Γυάρο, απέναντι από τον όρμο των Γραμμάτων, νησάκι με απάνεμο κολπίσκο που υπήρξε τόπος εξορίας. Πολλές είναι οι παραλίες που προσφέρονται για surfing. Καλύτερες οι Σαντορινιοί, ο Γαλησσάς, η Φάμπρικα και ο Φοίνικας.

Και βέβαια οι φίλοι του τζόγου δεν θα φύγουν από το νησί παραπονεμένοι. Το καζίνο απέχει μόλις 2 ώρες και 30 λεπτά ακτοπλοϊκώς και 25 λεπτά αεροπορικώς από την Αθήνα. Λλειτουργεί από το 1997 σε συνολική έκταση 4000 τμ.Τα παιγνίδια που διαθέτει είναι 27 τραπέζια με ρουλέτες , τραπέζια Black Jack και Poker.Διαθέτει 185 slot machines (κερματομηχανές – Φρουτάκια) σε ξεχωριστές αίθουσες καθώς και αίθουσα prive.

Φαγητό- Αγορές

Η οικόσιτη κτηνοτροφία, ο πλούτος της θάλασσας και η περίτεχνη μαγειρική των προσφύγων που κατοίκησαν στο νησί διαμόρφωσαν διαφορετικά δεδομένα στη διατροφή. Το πλέον ονομαστό ντόπιο (πικάντικο) τυρί είναι το «Σα Μιχάλη», που έχει για βάση του το παστεριωμένο αγελαδινό γάλα και από το 1996 έχει επίσημα αναγνωριστεί ως προϊόν ονομασίας προέλευσης. Επίσης παράγεται εκτός από το αρωματικό τυρί «Σαν Τζώρτζης», εξαιρετική κοπανιστή από νωπό γάλα που δεν έχει υποστεί θερμική επεξεργασία και πετρωτά στραγγιστά τυράκια.

Όσο καλό πρωϊνό και να προσφέρει το ξενοδοχείο συνιστώ να πάτε στην αγορά της οδού Χίου για λουκουμάδες και ζεστή μπουγάτσα στη λαδόκολα. Εκεί θα μυρίσετε το πρωινό της πόλης ανάμεσα στα ψαράδικα, τα κρεοπωλεία, τα βότανα και τα ντόπια τυριά.

Ακόμη η Σύρος παράγει τα φημισμένα σκορδολουκάνικα και βέβαια είναι πασίγνωστη για τα γλυκά της: Λουκούμι τριαντάφυλλο του Δεναξά, λουκουμομπουκιές περγαμόντο του Λειβαδάρα, χαλβαδόπιτα του Κορρέ. Μην ξεχάσετε τη φημισμένη κυκλαδίτικη κάππαρη, τις πικάντικες λιαστές τομάτες και το Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης τυρί Σαν Μιχάλη από τον Πρέκα στη Χίου. Εκτός από τις γευστικές εκπλήξεις όπως χταπόδι ξιδάτο με λιαστή ντομάτα, ψάρι με ξερή κάππαρη, αθερίνα με κρεμμύδια τηγανιτά, μαραθόπιττα, αξίζει να δοκιμάσετε κάποιες ποικιλίες κρασιού που ξεχωρίζουν: οι λευκές αυγουστιάτης, καστανό και οι ερυθρές αρμελετούσα, πρόνικο, ρωμέικο.

Η Σύρος, πρωτεύουσα και αρχόντισσα των Κυκλάδων, είναι ένα ρομαντικό νησί και μια ανοιχτή αγκαλιά για όλους τους επισκέπτες. Το Πάσχα με τη συνύπαρξη των δυο χριστιανικών δογμάτων είναι κάτι το ιδιαίτερο. Τα χωριά της μοναδικά για ευχάριστες εκδρομές και διακοπές, πανελληνίως γνωστά και από το λαϊκό άσμα του Συριανού βάρδου Μάρκου Βαμβακάρη

«Θα σε πάρω να γυρίσω Φοίνικα, Παρακοπή, Γαλησσά και Ντελαγκράτσια…».