Ο Καπνιστής και το τσιγάρο του

Ο καπνιστής και το τσιγάρο του δεν έχουν βέβαια άμεση σχέση με τη ΔΙΑΤΡΟΦΗ, έχουν όμως, και πολλή μάλιστα, με την ΥΓΕΙΑ, τόσο του ίδιου του καπνιστή, όσο και των γύρω του. Αλλά συγχρόνως έχουν σχέση και με ολόκληρη την προϊστορία, την ιστορία και το μέλλον του ανθρώπου πάνω στη Γη, και, κατά πως φαίνεται, και οπουδήποτε αλλού στο Σύμπαν! Πράγματι ο καπνός – ο οποιοσδήποτε καπνός, ο άσπρος, ο μαύρος ή ο έγχρωμος, αρωματικός ή μη – έχει διαδραματίσει έναν απίστευτα ουσιαστικό και θεμελιώδη ρόλο στη διαμόρφωση της ψυχής του ανθρώπου, των φαντασιώσεων, των προσδοκιών και των μεταφυσικών του αναζητήσεων.

Φαντάζομαι εκείνο τον ταλαίπωρο νεαρό μας πρόγονο, που είχε την αναπάντεχη τύχη (ή την ατυχία;) να ήταν το πρώτο “ανθρώπινο ον” που γεννήθηκε με τον εγκέφαλό του εξοπλισμένο με την πρωτόφαντη ικανότητα της ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ. Η όλη ιστορία έγινε κάπως έτσι: Από τα απύθμενα βάθη του χρόνου άρχισε την πορεία της μια κοσμική αχτίνα – η τελευταία ίσως που έτυχε να ξεφύγει από την τρομακτική έλξη που άρχισε να αναπτύσσεται τη στιγμή που το άστρο καταβροχθίζονταν από τη μαύρη τρύπα. Πορευόταν λοιπόν η ακτίνα και προσπερνούσε τα έτη, τους αιώνες, τις χιλιετίες, τα εκατομμύρια και τα δισεκατομμύρια των “ετών φωτός,” μέσα στην υφή του ΧΡΟΝΟΥ. Και ξάφνου το θαύμα έγινε! Η αχτίνα πέρασε μέσα από δέρμα, ανάμεσα από άτομα και μόρια που συγκροτούσαν ζωντανό ιστό, δομή απείρως σπάνια στον κόσμο, και πρόσκρουσε σ’ ένα από τα δισεκατομμύρια μόρια ύλης που συγκροτούν το DNA μέσα σ’ ένα ωογόνιο, στην ωοθήκη ενός προανθρώπινου όντος, κάπου στη ζούγκλα της Αφρικής . Και η μετάλλαξη ήταν πια γεγονός! Μετά από λίγα χρόνια, αυτό το συγκεκριμένο ωογόνιο, εξελίχθηκε σε ωάριο, αυτό γονιμοποιήθηκε από σπερματοζωάριο, και έτσι, με τη σειρά του, έδωσε γένεση σε κύημα προανθώπινου όντος .

Η μετάλλαξη που προκλήθηκε από την κοσμική αχτίνα αποδείχθηκε κοσμογονική, γιατί αφορούσε μιά θέση – κλειδί μέσα στο γενετικό κώδικα. Με την τροποποίηση αυτού του γονιδίου, οι βασικές συνδέσεις των νευράδων στον εγκεφαλικό φλοιό αυτού του εμβρύου σχηματίστηκαν με βάση ένα καινούριο σχέδιο, και διέθεταν ένα επαναστατικό προγραμματισμό. Το ανθρώπινο αυτό ον εμφάνιζε, για πρώτη φορά στην ιστορία του χρόνου, την ιδιότητα της ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ, αυτής της εκπληκτικής εγκεφαλικής λειτουργίας, που μας διακρίνει και μας εξυψώνει πάνω από όλα τα πλάσματα της δημιουργίας. Φανταστείτε, χωρίς αυτή δεν θα υπήρχε βέβαια, αυτό το κείμενο, ούτε και η γνωστή και άγνωστη περιπέτεια του ανθρώπου μέσα στον Κόσμο, από την εμφάνισή του μέχρι και σήμερα.

Φανταστείτε λοιπόν αυτό το πρώτο ανθρώπινο ον, με την πνευματική ικανότητα της φαντασίας, να αντικρίζει για πρώτη φορά με δέος, τρόμο και θαυμασμό, τον καπνό να εκτινάσσεται βίαια προς τα ύψη από τον κρατήρα του ηφαιστείου, ή τον καπνό από την τυχαία πυρκαγιά του δάσους να καλύπτει τον ουρανό και να σκιάζει τον ήλιο. Οι διεργασίες που πραγματοποιούνται μέσα στον εγκεφαλικό του φλοιό, χάρη στα καινούργια νευραδικά κυκλώματα και τον πρωτόγνωρο πολυπλοκότερο προγραμματισμό, πυροδοτούν τη σκέψη του και γεννοβολούν τα οράματα και τις φαντασιώσεις του. Ο καπνός που αναθρώσκει με κατεύθυνση προς τον ουρανό ανάγεται σε σύμβολο του υπερφυσικού, του υπερδυναμικού, του παντοδύναμου και του μυστηρίου.

Από αυτό το σημείο και μετά, η χρήση του καπνού – με τη μορφή του αρωματικού καπνού, του θυμιάματος ή της κνίσσας, που ευφραίνει θεούς και ανθρώπους – εντάσσεται σε όλες τις τελετουργίες, τις μυστηριακές και λατρευτικές πράξεις του ανθρώπου, και καταλαμβάνει κυρίαρχη θέση ανάμεσα στα μέσα, τους μηχανισμούς, και γενικά τους ισχυρούς δυναμικούς παράγοντες που χρησιμοποιούνται για την εγκατάσταση της εξάρτησης του ατόμου και των μαζών. Και η ιστορία τραβάει το δρόμο της, ως τη στιγμή που κάποιος ανακάλυψε, κάπου εκεί στη Νότια Αμερική, το φυτό που ονομάστηκε NICOTIANA TABACUM, τον καπνό που αναδίδεται με την καύση του, και τις φαρμακολογικές επιδράσεις που εξασκεί η περιεχόμενη νικοτίνη.

Από τη στιγμή εκείνη αρχίζει μιά καινούργια περίοδος όσον αφορά τη χρησιμοποίηση του καπνού σαν φαινομένου ή στοιχείου που επιδρά στη σκέψη μας, και κατ’ επέκταση στη συμπεριφορά μας, με την παρεμβολή του αισθήματος της όρασης και της όσφρησης. Πράγματι, εκτός από αυτά, με το κάπνισμα των προϊόντων της NICOTIANA TABACUM, υπεισέρχονται στη συνολική διαδικασία και τα αισθήματα της γεύσης και αφής, με όλες τις συνακόλουθες φυσιολογικές επιδράσεις και αντιδράσεις, και επιπρόσθετα έχουμε και την ισχυρή φαρμακολογική επίδραση της νοκοτίνης, η οποία και από μόνη της δημιουργεί βιοχημική εξάρτηση πρώτου μεγέθους.

Και έτσι, από τετρακόσια πενήντα τόσα χρόνια, το κάπνισμα άρχισε να μπαίνει στην ατομική και την κοινωνική μας ζωή, και να καταλαμβάνει θέση αγαθού πρώτης ανάγκης και μέσου διαμόρφωσης, εκδήλωσης και προβολής της προσωπικότητας του καπνιστή. Επιπρόσθετα, θεωρείται ότι αποτελεί αδιαφιλονίκητη πηγή έμπνευσης και διέγερσης της φαντασίας, και όλων των
άλλων πνευματικών λειτουργιών, που αποτελούν τους απαραίτητους συντελεστές για τη δημιουργία αριστοτεχνημάτων του λόγου, της σκέψης, της διανόησης και της επιστήμης! Και ακόμα, ένα αποτελεσματικό μέσο για την αποτροπή του σωματικού και του πνευματικού καμάτου. Χρησιμοποιείται με τη μορφή του πούρου και του ναργιλέ, και αργότερα επικρατεί, με τεράστια διαφορά, η εύχρηστη και ραφινάτη μορφή του τσιγάρου. Και όλα αυτά είναι πολύ ωραία, και ως ένα σημείο αληθινά. Το κάπνισμα αποτελεί μια ευχάριστη συνήθεια, και δημιουργεί ένα πλήθος χρήσιμες, και οπωσδήποτε ευδαιμονιστικές εξαρτήσεις, που έχουν κατά κόρο διαφημιστεί από τα γιγαντιαία οικονομικά και άλλα συμφέροντα που…ελλοχεύουν πίσω από την παραγωγή του πακέτου με τα τσιγάρα, που πολλοί έχουμε στην τσέπη μας.

Αλλά, από αρκετά τώρα χρόνια, εξακριβώθηκε, και όσο πάει και τεκμηριώνεται επιστημονικά πια, και πέρα από κάθε αμφιβολία, ότι το κάπνισμα αποτελεί έναν από τους βασικότερους και ισχυρότερους νοσογόνους παράγοντες, όχι μόνο για τον ίδιο τον καπνιστή, αλλά και για τους γύρω του, που εξαναγκάζονται να εισπνέουν τον καπνό με τον οποίο ρυπαίνει το περιβάλλον του. Πράγματι, ο καπνιστής έχει αυξημένο κίνδυνο για ανάπτυξη καρκίνου στον πνεύμονα, στην ουροδόχο κύστη, στο νεφρό και στο πάγκρεας, καθώς επίσης και στο στόμα, στα χείλη, στο φάρυγγα, στο λάρυγγα, και στον οισοφάγο.

Το κάπνισμα έχει όμως και άμεση συσχέτιση με τη χρόνια βρογχίτιδα και το εμφύσημα, καθώς και το συνδυασμό, στο ίδιο άτομο, των δύο αυτών βασανιστικών, και τελικά θανατηφόρων καταστάσεων. Μια άλλη πολύ σημαντική βλαβερή και θλιβερή επίδραση έχει τόσο στην επίπτωση όσο και στην εξέλιξη της στεφανιαίας νόσου της καρδίας, που αποτελεί και την πρώτη αιτία θανάτου ανδρών μέσης ηλικίας στο Δυτικό κόσμο. Ο κίνδυνος για στεφανιαία νόσο, σε νέο άνδρα που καπνίζει 20 τσιγάρα την ημέρα, είναι περίπου τριπλάσιος σε σύγκριση με τον μη καπνιστή, και αυξάνεται ανάλογα με τον αριθμό των τσιγάρων που καπνίζει.

Εκτός από τις στεφανιαίες αρτηρίες της καρδίας, το κάπνισμα επηρεάζει δυσμενώς και πολλές άλλες αρτηρίες σε διάφορα μέρη του σώματος, όπως του εγκεφάλου, με αποτέλεσμα εγκεφαλοαγγειακά επεισόδια, ή στα πόδια, με τελική απόληξη τη γάγγραινα και τον ακρωτηριασμό. Το κάπνισμα της μητέρας προκαλεί επίσης εξαιρετικά μεγάλη βλάβη στο έμβρυο κατά την εγκυμοσύνη.

Ποιοι είναι άραγε οι μηχανισμοί με τους οποίους το κάπνισμα προκαλεί όλα αυτά τα δεινά; Μέσα στον καπνό του τσιγάρου περιέχονται βέβαια χιλιάδες ερεθιστικές και βλαβερές ουσίες, που επενεργούν:

1. με την απλή επαφή με το βλεννογόνο της ρινικής και της στοματικής κοιλότητας, καθώς και με το βλεννογόνο και το αναπνευστικό επιθήλιο όλων των άλλων αναπνευστικών οδών και των κυψελίδων των πνευμόνων, και

2. με την απορρόφησή τους από το αίμα, με συνέπεια να μεταφέρονται σε όλους τους ιστούς και τα όργανα του σώματος και να εξασκούν εκεί, με άμεσο τρόπο, τη βλαπτική τους επίδραση.

Από όλες όμως αυτές τις ουσίες, ξεχωρίζουν οι ακόλουθες τρεις:

1. Η νικοτίνη, το δραστικό αλκαλοειδές του καπνού. Η νικοτίνη απορροφάται πολύ εύκολα και γρήγορα από τις κυψελίδες των πνευμόνων προς το αίμα, και επιδρά, τόσο στο αυτόνομο νευρικό σύστημα, όσο και στο κεντρικό νευρικό σύστημα, αλλά και σε άλλους ιστούς και όργανα του σώματος. Βασική της επίδραση είναι η μεγάλη αύξηση της έκκρισης αδρεναλίνης από τα επινεφρίδια, με αποτέλεσμα την ταχυκαρδία, την αγγειοσυστολή κυρίως των αγγείων του δέρματος και την αύξηση της αρτηριακής πίεσης, την αύξηση της γλυκόζης και των λιπαρών οξέων στο αίμα, και τη σημαντική αύξηση του μεταβολισμού. Η επίδραση στο κεντρικό νευρικό σύστημα, και ιδιαίτερα στον εγκέφαλο, συνίσταται σε περιορισμό του αισθήματος της κόπωσης, την αύξηση της εγρήγορσης και τη βελτίωση της επικέντρωσης της προσοχής.

2. Η πίσσα, αποτελεί μείγμα πολλών ουσιών που προέρχονται από την καύση του καπνού, και περιέχει πολλές καρκινογόνες ουσίες, που επιδρούν τόσο άμεσα στα κύτταρα των βλεννογόνων του αναπνευστικού συστήματος, όσο και έμμεσα, μετά την απορρόφησή τους από το αίμα.

3. Το μονοξείδιο του άνθρακα, που επίσης παράγεται κατά την καύση του καπνού απορροφάται από τους πνεύμονες προς το αίμα και περιορίζει, σε μεγάλο βαθμό, τη μεταφορά του οξυγόνου σε όλους τους ιστούς του σώματος. Η χρόνια δηλητηρίαση με μονοξείδιο του άνθρακα – που αποτελεί μόνιμη κατάσταση σε όλους τους καπνιστές – είναι υπεύθυνη για τη σκλήρυνση των αρτηριών, και γενικότερα για τις αγγειακές βλάβες, που τελικά αυξάνουν, σε πολύ μεγάλο βαθμό, τον κίνδυνο για την εμφάνιση στεφανιαίας νόσου της καρδίας και εμφράγματος του μυοκαρδίου, καθώς και αγγειοεγκεφαλικών επεισοδίων.

Αυτά λοιπόν για τον καπνιστή και το τσιγάρο του! Το συμπέρασμα είναι ότι ο καπνιστής έχει εισάγει στη ζωή του ένα στοιχείο περιπέτειας, με απροσδιόριστη, αλλά ενδεχόμενα όχι ευχάριστη κατάληξη, πρόκειται δηλαδή για τον άνθρωπο που έχει κάνει καθημερινή πράξη το “ζην επικινδύνως,” ή , για τους Ιταλομαθείς, και γενικά τους Ευρωπαϊζοντες, vivere periculossamente