Ο Adam Smith , η τηλεόραση , η τσόντα , το αίμα και εσύ … !!

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Πάνε σχεδόν 250 χρόνια τώρα …. από το 1759 που γνωστός Οικονομολόγος …. ο ΑDΑΜ SMITH* έγραψε την άγνωστη σε όλους μας ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΗΘΙΚΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ . Άγνωστη … γιατί οι περισσότεροι γνωρίζουμε (εάν βέβαια γνωρίζουμε) μόνο το έργο του “Ο πλούτος των Εθνών” …. και την γνωστή του ρήση περί της λειτουργίας της ελεύθερης λειτουργίας της αγοράς και το ΑΟΡΑΤΟ ΧΕΡΙ της αγοράς …. (που έβαλε “χέρι” αλλά το παράκανε….)

Στην ΘΕΩΡΙΑ των ΗΘΙΚΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ εκτός των άλλων γίνεται μία καταπληκτική καταγραφή της ανθρώπινης συμπεριφοράς . Αποσπάσματα του οποίου (βιβλίου) σας παραθέτουμε αμέσως μετά στο κείμενο που ακολουθεί . Το κείμενο που γράφτηκε το 1759 παρουσιάζει μια καταπληκτική (κατά την προσωπική μου – πάντα – άποψη) εξήγηση και αφετηρία για την ποιότητα και ιδιαίτερα την “στόχευση” της σύγχρονης Ελληνικής και όχι μόνο τηλεόρασης . Θα σας παρακαλέσω για την καλύτερη κατανόηση των όσων καταπληκτικών αναγράφει ο Σμιθ το 1759 (!!) να διαβάσετε με προσοχή το κείμενο που ακολουθεί (και 2-3 φορές ανάγνωση δεν θα ήταν άσκοπο … ) ..ενώ με κίτρινη γραμματοσειρά θα διαβάζετε κάποια σύντομα δικά μου σχόλια το 2003 !! για να συνδέσουμε καλύτερα τις δύο διαφορετικά χρονικά … εποχές …

* Ο Ανταμ Σμιθ. ο πατέρας της σύγχρονης οικονομικής σκέψης γεννήθηκε στις 5 Ιουνίου 1723 σε μια μικρή πόλη της Σκοτίας, το Κιρκάλντυ. Μετά τη φοίτηση του σε κλασικό σχολείο εγγράφεται το 1723 στο πανεπιστήμιο της Γλασκώβης. Διδάχτηκε ηθική και φιλοσοφία από τον γνωστό διανοούμενο της εποχής Χότσεσον ο οποίος και τον επηρέασε βαθύτατα.Ο Σκωτσέζος φιλόσοφος πέθανε στις 17 Ιουλίου 1790 στο Εδιμβούργο της Σκοτίας. Ο Ανταμ Σμιθ έθεσε ερωτήματα σχετικά με την ανθρώπινη φύση και προσπάθησε να εξηγήσει την ανθρώπινη συμπεριφορά. “Πως οι άνθρωποι που είναι εγωιστές και συμφεροντολόγοι μπορούν τελικό να έχουν συλλογική ζωή; Πως σε κοινωνίες όπου ο καθένας βλέπει το προσωπικό του συμφέρον μπορεί να υπάρχει σύγκλιση συμπεριφορών κι όχι αποσύνθεση;

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΗΘΙΚΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ ΤΟΥ 1759 και Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ (και όχι μόνο..) ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Όσο εγωιστής κι αν θεωρείται ο άνθρωπος, είναι φανερό ότι υπάρχουν στη φύση του ορισμένες ηθικές αρχές που τον κάνουν ενδιαφέρεται για την τύχη των άλλων, και οι οποίες καθιστούν την ευτυχία των άλλων απαραίτητη σε αυτόν, παρ όλο που από αυτήν σε τίποτα δεν ωφελείται , παρά μόνο ως προς την ευχαρίστηση να την βλέπει (….την ευτυχία των άλλων) .
Τέτοιου είδους (ηθικές αρχές) είναι η ευσπλαχνία και η συμπάθεια, το ισχυρό αίσθημα που μας προκαλείται στη θέα της δυστυχίας των άλλων, είτε όταν τη βλέπουμε, είτε όταν εξαναγκαζόμαστε με τρόπο πολύ έντονο να την αντιληφθούμε.
(εδώ ας αναλογιστούμε πόσες φορές θέλαμε ή και δακρύσαμε ακόμα μπροστά στην εικόνα δυστυχίας που μας σερβίρει ένα δελτίο ειδήσεων της Ελληνικής τηλεόρασης)

Η λύπη είναι ένα συναίσθημα που δεν έχει ταξικές διακρίσεις και εισοδηματικές ταξινομήσεις .Η λύπη είναι συναίσθημα – συμπάθεια που αφορά όλους μας και ιδιαίτερα τους ενάρετους και ευαίσθητους ανθρώπους …. άρα κυρίως γυναίκες και τρίτη ηλικία …. άρα βλέπε Φώσκολο κλπ ανάλογες σαπουνο ταινίες …

Σκεφτείτε ή καλύτερα φανταστείτε μία σκηνή ξυλοδαρμού στην τηλεόραση , οι γυναίκες φαντάζονται και απεύχονται με έντονα αρνητικά αισθήματα μία σκηνή βιασμού στο αγαπημένο τους σήριαλ , το παιδί με χαρά φαντάζεται ότι δέρνει όλους τους κακούς της πόλης που μένει σαν την ταινία που βλέπει …. και όλοι οι άνδρες ψιλό- ζηλεύουν τον πρωταγωνιστή της μεταμεσονύχτιας ερωτικής ταινίας (χωρίς να το παραδέχονται βέβαια) . ΟΛΟΙ ΦΑΝΤΑΖΟΝΤΑΙ !! …. για φαντάσου ….. !!

Με την φαντασία βάζουμε τον εαυτό μας στην κατάσταση του, και κατανοούμε τι θα αισθανόμασταν με όσα εκείνος υποφέρει, μπαίνουμε, σαν να λέμε, μέσα στο σώμα του και γινόμαστε, σε κάποιο βαθμό, το ίδιο πρόσωπο με αυτόν, παίρνοντας έτσι μία ιδέα όσων εκείνος αισθάνεται , αισθανόμενοι ακόμα και κάτι, που αν και εξασθενημένο, δεν είναι εντελώς ανόμοιο με αυτό που εκείνος αισθάνεται.
Εδώ σε αυτό το σημείο ο Έλληνας τηλεθεατής ταυτίζει τον εαυτό του / της με τον ήρωα που παρατηρεί ή στις ειδήσεις που παρακολουθεί ή στο σήριαλ που δεν χάνει …

Εδώ ..αμέσως μετά δηλαδή … ο Ανταμ Σμιθ παραθέτει ορισμένα παραδείγματα …. που θα μπορούσαν κάλλιστα να είναι τηλεοπτικά παραδείγματα ….

Όταν βλέπουμε κάποιον να είναι έτοιμος να δώσει ένα χτύπημα πάνω στο χέρι ή το πόδι κάποιου άλλου , εντελώς φυσικά μαζεύουμε και τραβάμε πίσω το δικό μας χέρι ή πόδι, και όταν το χτύπημα δοθεί, το αισθανόμαστε στον ίδιο περίπου βαθμό, και πονάνε από αυτό μαζί με αυτόν στον οποίο δόθηκε (εδώ θυμήθηκα – φαντάσθηκα …. κάποιες γερές κόντρες μάχες στο ποδόσφαιρο…) . Το πλήθος όταν παρακολουθεί ένα σχοινοβάτη πάνω στο σχοινί , εντελώς φυσικά αρχίζει κι αυτό να στριφογυρίζει και να κυρτώνει σαν να προσπαθεί μαζί με αυτόν να ισορροπήσει τα σώματα, σαν να αισθάνονται ότι πρέπει να πράττουν σαν να ήσαν αυτοί στη θέση του.( εδώ φανταζόμαστε τα πλάνα από πανοραμικές λήψεις σε επικίνδυνες ασκήσεις ενόργανης γυμναστικής …..)

Άνθρωποι με ασθενή κράση και ευαίσθητα νεύρα παραπονιούνται ότι όταν βλέπουν τις πληγές και τα έλκη των ζητιάνων στο δρόμο νιώθουν σαν κάτι να τους τρώει ή να τους ενοχλεί στο αντίστοιχο μέρος του σώματος τους. Η φρίκη που νιώθουν όταν συλλαμβάνουν τη δυστυχία αυτών των κακόμοιρων, επηρεάζει αυτό ειδικά το μέρος του σώματός τους περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο, επειδή η φρίκη τους αυτή πηγάζει από την ιδέα του τι οι ίδιοι θα υπέφεραν εάν ήταν στην πραγματικότητα αυτοί οι δυστυχισμένοι που κοιτούν κι αν αυτό ειδικά το μέρος του σώματός τους είχε κατά τον ίδιο αξιολύπητο τρόπο προσβληθεί. (πόσες φορές δεν είδαμε – σε ταινίες – ανθρώπους με πληγές στον λαιμό … και δεν τοποθετήσαμε άμεσα το χέρι μας στον λαιμό μας … για να διαπιστώσουμε ότι “όλα καλά?” …. )

Η Ίδια η δύναμη της αντίληψης αυτής είναι αρκετή, για τα ευαίσθητα νεύρα τους, να παράγει φαγούρα ή το δυσάρεστο συναίσθημα για το οποίο παραπονούνται. Άνθρωποι με πολύ δυνατή κράση, έχουν παρατηρήσει πως όταν βλέπουν πονεμένα μάτια, πολύ συχνά αισθάνονται πόνο και στα δικά τους μάτια, κι αυτό έχει την ίδια αιτιολόγηση, μιας και το όργανο αυτό και στον πιο δυνατό άνθρωπο είναι περισσότερο ευαίσθητο από οποιοδήποτε άλλο μέρος του σώματος στον πιο αδύνατο. (εδώ το έργο έχει κλάμα !! ή δεν έχει ? …έχει… έχει… )

Και δεν είναι μόνο αυτές οι περιπτώσεις που προκαλούν λύπη ή πόνο , που ξυπνάν μέσα μας την αλληλεγγύη . Όποιο κι αν είναι το συναίσθημα που γεννιέται μέσα μας από την παρατήρηση του εν λόγω προσώπου, μία ανάλογη συγκίνησή πηγάζει από την καρδιά κάθε ευαίσθητου παρατηρητή (= τηλεθεατή) στην σκέψη της κατάστασης του άλλου. Η χαρά μας για τη σωτηρία εκείνων των ηρώων μιας τραγωδίας ή ενός μυθιστορήματος που έχουν προκαλέσει το ενδιαφέρον μας είναι εξίσου ειλικρινής με την λύπη που μας προκαλεί η συμφορά τους , κι η αλληλεγγύη που αισθανόμαστε στη δυστυχία τους δεν είναι λιγότερο πραγματική από εκείνη που αισθανόμαστε στην χαρά τους . (Εδώ πλέον αντιλαμβανόμαστε γιατί σχεδόν όλες οι ταινίες έχουν πάντα καλό τέλος !! )

Για κάθε συναίσθημα που το πνεύμα του ανθρώπου είναι ικανό , τα αισθήματά του παρατηρητή (= τηλεθεατή) πάντα ανταποκρίνονται σε αυτά, όταν εκείνος, φέρνοντας τον εαυτό του στη θέση του άλλου, φαντάζεται τα συναισθήματα εκείνου που υποφέρει. (Οσο καλύτερη είναι αυτή η “ταύτιση” … όσο καλύτερα δηλαδή η τηλεόραση επιτύχει την “ταύτιση” του παρατηρητή – θεατή με τον “άνθρωπο” που υποφέρει … τόσο καλύτερα θα είναι τα αποτελέσματα της ΤΗΛΕΘΕΑΣΗΣ ) .

Ο οίκτος και η συμπάθεια είναι οι κατάλληλες λέξεις που περιγράφουν νοηματικά την αλληλεγγύη μας στη δυστυχία των άλλων. (“αα τον κακομοίρη τι έπαθε..”) . Η συμπάθεια όμως, που το νόημα της αρχικά ίσως να ήταν το ίδιο, μπορεί τώρα πια, κι όχι εντελώς ακατάλληλα, να χρησιμοποιηθεί για να χαρακτηρίσει αυτή μας την αλληλεγγύη προς τα πάθη των άλλων. (όλοι στο ίδιο καζάνι βράζουμε .. ή πόρνη φτωχολογιά …. ή ποιος έχασε την τύχη του …. ή εάν ήμουν εγώ στην θέση του … ή ….ή …… άλλαξε κανάλι -))) ….. . )

Σενάριο χωρίς πλοκή της ιστορίας εμπλοκή
αυτά τα χρόνια που χρεώθηκες να ζήσεις
με ποια τραγούδια να σωθείς με ποιους δικούς σου να βρεθείς
και ποιαν αλήθεια τώρα πια να μαρτυρήσεις

ΓΝΩΣΤΟ ΛΑΙΚΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ